Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının ekolojik okuryazarlık düzeylerinin ve algılarının belirlenmesi

Abstract

Bu araştırmada sosyal bilgiler öğretmen adaylarının ekolojik okuryazarlık algılarının, düzeylerinin ve bu düzeye etki eden değişkenlerin belirlenmesi amaçlanmıştır. Araştırma kapsamındaki nicel ve nitel veriler katılımcılardan eş zamanlı olarak elde edildiği için araştırma karma yöntemlerden zenginleştirilmiş desen ile tasarlanmıştır. Araştırmanın örneklemi, uygun örnekleme metodu ile belirlenmiştir. Bu bağlamda araştırmada kullanılan nicel ve nitel veriler Türkiye'deki üç devlet üniversitesindeki sosyal bilgiler öğretmenliği ana bilim dalında öğrenim gören tüm sınıf düzeyindeki araştırmaya gönüllü olarak katılmak isteyen öğrencilerden elde edilmiştir. Araştırmada 207 katılımcıdan elde edilen nicel veriler ve 101 katılımcıdan elde edilen nitel veriler yer almaktadır. Nicel veriler araştırmacı tarafından geliştirilen demografik bilgi formu ile Koçoğlu, Gürbüz, Tösten, Demir ve Tekdal (2023) tarafından geliştirilen "Ekolojik Okuryazarlık Ölçeği" aracılığıyla nitel veriler ise yine araştırmacı tarafından geliştirilen metafor formu aracılığıyla elde edilmiştir. Veriler elde edildikten sonra analizlerin gerçekleştirilebilmesi için Google Form sistemindeki veriler SPSS ve Excel programlarına aktarılmıştır. Yapılan analizler sonucunda sosyal bilgiler öğretmen adaylarının ekolojik okuryazarlık ölçeğinin tamamından ve alt boyutlarından aldıkları puanların yüksek düzeye yakın olduğu belirlenmiştir. Hipotez testleri sonucunda ise kadın öğretmen adaylarının erkek öğretmen adaylarına göre, çevre eğitimi alan öğretmen adaylarının da çevre eğitimi almayan öğretmen adaylarına göre ekolojik okuryazarlıklarının anlamlı olarak daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Sınıf düzeyi bakımından ele alınan hipotez testine göre ise üst sınıflarda öğrenim gören öğretmen adaylarının ekolojik okur yazarlık düzeylerinin alt sınıflarda öğrenim gören öğretmen adaylarına göre daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Diğer bir hipotez testine göre ise yaşamının çoğunu büyükşehirde geçiren öğretmen adaylarının ekolojik okuryazarlık düzeylerinin şehir, ilçe ve köyde geçiren öğretmen adaylarına göre daha yüksek olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Metafor formundan elde edilen nitel verilere yapılan içerik analizi bağlamında sosyal bilgiler öğretmen adaylarından 83 adet metafor elde dilmiştir. Bu metaforlar arasından en sık rastlanan metaforlar "bilinçli insan/tüketici olma", "çark", "merhamet", "nefes alma", "öğretmen", "sağlık", "saygı", "sevgi", "sorumluluk" ve "toprak"tır. Literatür incelendiğinde araştırmadan elde edilen bulguların paralelinde sonuçlar gösteren birçok araştırmaya rastlanılmıştır. Elde edilen bu sonuçlar doğrultusunda ekolojik okuryazarlık kavramının dünya genelinde önem taşıyan bir kavram olduğu göz önüne alındığında yalnızca sosyal bilgiler öğretmenlerinin değil diğer öğretmen adayları ile de ekolojik okuryazarlık kavramı çerçevesinde araştırmaların yapılması önerilebilir. Ayrıca bu çalışmada yer alan değişkenlerden farklı olarak başka değişken setleri ve ölçeklerle de ekolojik okuryazarlık kavramı ve bu kavramla ilişkili diğer kavramlara yönelik çalışmaların yapılması gerektiği söylenebilir.

The aim of this study is to determine social studies pre-service teachers' perceptions and levels of ecological literacy, as well as the variables affecting these levels. Since both quantitative and qualitative data were obtained from participants simultaneously, the study was designed using the embedded design, one of the mixed methods. The sample of the study was determined through convenience sampling. In this context, the quantitative and qualitative data used in the research were collected from students at all grade levels who voluntarily participated in the study and were enrolled in the Social Studies Education departments of three public universities in Turkey. The study includes quantitative data from 207 participants and qualitative data from 101 participants. The quantitative data were collected using a demographic information form developed by the researcher and the "Ecological Literacy Scale" developed by Koçoğlu, Gürbüz, Tösten, Demir, and Tekdal (2023), while the qualitative data were obtained through a metaphor form also developed by the researcher. After the required approvals were obtained, the questions in the data collection tools were transferred to Google Forms, and the links were shared with advisors in the Social Studies Education departments of the participating universities. After data collection, the data from Google Forms were transferred to SPSS and Excel for analysis. The analyses revealed that the pre-service social studies teachers scored close to a high level on the overall ecological literacy scale and its sub-dimensions. The results of hypothesis tests showed that female pre-service teachers had significantly higher ecological literacy levels compared to their male counterparts, and those who had received environmental education had significantly higher ecological literacy levels compared to those who had not. Another hypothesis test showed that pre-service teachers in upper-grade levels had higher levels of ecological literacy than those in lower-grade levels. Furthermore, it was found that those who spent most of their lives in metropolitan cities had higher ecological literacy levels than those who lived in cities, districts, or villages. Content analysis of the qualitative data obtained from the metaphor form revealed 83 different metaphors provided by the pre-service teachers. The most frequently mentioned metaphors included "being a conscious person/consumer," "gear," "compassion," "breathing," "teacher," "health," "respect," "love," "responsibility," and "soil." A review of the literature revealed many studies with results parallel to those of this research. In light of these findings, considering that ecological literacy is a globally significant concept, it can be suggested that research on ecological literacy should not be limited to social studies teachers but also include other teacher candidates. Furthermore, it can be recommended that future studies examine ecological literacy and related concepts using different sets of variables and measurement tools.