Molla Zahir tendûrekî ve şiirlerinde tasavvufî unsurlar

Abstract

Kadim bir tasavvufî geleneğe sahip olan şark bölgesi, muhtelif tasavvufî anlayışlara asırlarca mihmandarlık etmiştir. 19. yüzyıla gelindiğinde tarîkatlar içerisinde, Nakşbendiyye tarîkatının Hâlidiyye kolunun, bölgede geniş bir alana yayıldığına şahit olunmaktadır. Bu hususta bilhassa 19. yüzyılın ikinci yarısında Seyyid Sıbgatullah Arvâsî (ö. 1287/1870) ile onun halifelerinden Şeyh Abdurrahman-ı Tağî’nin (ö. 1304/1886) büyük rolleri olmuştur. Bu bağlamda, 20. yüzyılın ilk çeyreğinde ise Şeyh Abdurrahman-ı Tağî’nin oğlu ve Nakşbendiyye tarîkatının halifelerinden olan “Hazret” lakaplı Şeyh Muhammed Diyâuddîn’in (ö. 1342/1924) özel bir yeri bulunmaktadır. Hazret, Norşin Dergâhı’nın postnişini olduğu dönemde, Nakşbendiyye tarîkatının Halidiyye kolunun karakteristik özelliklerinden olan şeriat ve tarîkat insicamını en güzel şekilde icra etmeyi başarmıştır. Esasen zâhirî ilimler ile bâtınî ilimlerin birbirini tamamlayan iki unsur olduğu yönündeki telakki, Norşin Dergâhı’nda, Şeyh Abdurrahman-ı Tağî ile başlamış, Şeyh Fethullah Verkânisî (ö. 1317/1899) ve Hazret ile belirgin hale gelmiştir. Bu anlamda Şeyh Muhammed Diyâuddîn’den istifade eden ve mezkûr anlayışı layıkıyla temsil eden isimlerden biri de Molla Zahir Tendûrekî (ö. 1385/1966) olmuştur. O, şer‘î ve irfânî ilimlerdeki derin vukufiyyetinin yanı sıra edîb niteliğiyle de tanınan bir isimdir. Hazret’in vefatından derinden etkilenen Tendûrekî, şeyhine olan muhabbet ve bağlılığını 105 şiirden müteşekkil bir divanda dile getirmeye çalışmıştır. Edebî olarak oldukça zengin olan bu divanın tasavvufî pek çok unsuru ihtiva ettiği görülmektedir. Tendûrekî’nin şiirlerindeki tasavvufî unsurların irdeleneceği bu çalışma iki bölümden müteşekkil olup birinci bölümde Tendûrekî’nin hayatı, ilmî şahsiyeti, tasavvufî düşüncesi, intisap ettiği şeyhi ve divanı hakkında bilgi verilmektedir. İkinci bölümde, içerik yönünden tasnif edilen Tendûrekî’nin şiirleri, tasavvufî unsurları bakımından analiz edilmektedir