Ehl-i Hadis'in kelam anlayışı: el-Lâlekâî örneği

Abstract

Günümüz Müslümanlarının zihin dünyasının şekillenmesinde İslam’ın ilk dönemlerinde ortaya çıkan ekollerin etkisi büyük olmuştur. Bu nedenle İslam düşünce tarihinde ortaya çıkan ekolleri anlamak önemli bir çabadır. İslam düşünce ekollerinin doğru anlaşılması, dönemin sosyal, siyasal, kültürel ve dini yapısının birbiriyle bağlantılı bir şekilde analiz edilmesini gerektirmektedir. Ekollerin birbiriyle olan etkileşiminin ne şekilde gerçekleştiğinin tespiti bu süreçte doğru anlaşılmalarını sağlayacaktır. İslam düşünce tarihinde itikadi alanda başlayan ihtilaflar birçok ekolün oluşmasını sağlamıştır. Ehl-i Sünnet anlayışına zemin hazırlayanlardan biri olan ve ilk gelenekçiler olarak bilinen Ehl-i Hadis ekolünün bu ihtilaflar ekseninde değerlendirilmesi gerekmektedir. Ehl-i Hadis tarihsel süreç içerisinde her zaman Ehl-i Re’y ile olan ilişkisiyle anılan bir ekol olmuştur. Ehl-i Hadis Ehl-i Re’y olarak kabul ettiği ekollerin görüşleri üzerinden kendi itikadî görüşlerini savunmuştur. Ehl-i Hadis ekolünün İslam dininin inanç esaslarını belirleme hususunda kendine özgü yöntemleri ile Ehl-i Sünnet itikadî anlayışına etkileri ve katkıları bilinmektedir. Cedel ve tevil hususlarında kelam ilmine mesafeli durmasına ve kelam ilmini eleştirmesine rağmen Ehl-i Hadis’in, kelam ilmine olan katkısını belirlemek önemlidir. Ehl-i Hadis âlimleri itikadî alanda birçok eser ortaya koymuştur. Zengin bir akaid literatürüne sahip olan Ehl-i Hadis ekolü, itikadî alanda benimsemiş olduğu yöntemi eserlerine yansıtmıştır. Ehl-i Hadis, Kur’ân ve sünneti anlamaya yönelik her türlü te’vil ve değerlendirmeye karşı çıkmıştır. Ehl-i Hadis kendisini Ehl-i Sünnet ile özdeşleştirip, Ehl-i Sünnet’in itikadi görüşlerini bir araya getiren eserler telif etmiştir. Bu eserlerde Kur’ân, hadisler, selef-i salihin olarak gösterdikleri sahabe, tabiin ve tebe-i tabiinden nakledilen rivayetleri esas alan bir metodu benimsemişlerdir. IV Hicri 5. yy. Ehl-i Sünnet’in görüşlerinin net olarak şekillendiği ve toplumun kabul ettiği bir dönemdir. Ehl-i Hadis âlimlerinden Lâlekâî bu dönemde yaşamıştır. Lâlekâî, Ehl-i Sünnet’in itikadi esaslarını ortaya koyan çalışmasıyla Ehl-i Hadis’in hicri 5. asırda benimsemiş olduğu itikadî anlayışını ortaya koymuştur. Bu çalışmada Ehl-i Hadis’in kelam anlayışı Lâlekâî’nin görüşleri temel alınarak ortaya konulmuştur.