Türk İslam Edebiyatında Satıraltı Kur’ân Tercümeleri: Karışık Dilli Kur’ân Tercümesi Ör- neği (Yaprak No: 183b-222a)

Abstract

İslam dininin temel metni olan Kur’ân-ı Kerim Türklerin İslamiyete girmesiyle İslam medeniyeti tesiri altındaki Türk İslam edebiyatının temel belirleyicisi olurken kelimeleri üzerlerinde çağlar boyu titizlikle duru- lan metninin Türkçeye yapılan erken dönem tercümeleri Türk dili açısından büyük önem arz eder. İlk Türkçe Kur’ân tercümeleri Karahanlı sahasındaki Doğu Türkçesi’sine dayalı olarak yapılmıştır. Günümüze az sayıda nüshası ulaşan bu erken dönem tercümelerinin satıraltı ve kelime kelime usülüyle yapılmış olduğu görülür. Bu satıraltı Kur’ân tercümelerinden biri de karışık dil özellikleri gösteren Süleymaniye nüshasıdır. Başı ve sonu eksik olan bu nüsha karışık dil özellikleri gösteren yapısından hareketle “Karışık Dilli Kur’ân Tercümesi / Çevirisi” şeklinde adlandırılmıştır. Karışık dillilik, Türk dil tarihinde Doğu Türkçesi temelindeki yazı dilinden yeni yazı dillerinin ortaya çıkış sürecinde kendini gösteren bir olgudur. Dil tarihinin belirli bir aşamasına teka- bül eden bu olgu yazar, yazıldığı yer ve zamana dair bilgi içermeyen eserler için dil ve muhteva özelliklerinden hareketle çeşitli tespitler yapma imkânı sağlamaktadır. Süleymaniye nüshası karışık dilli bir eser oluşu yanında tefsirli tercüme ihtiva etmesiyle de dikkat çeker. Çalışmada Süleymaniye nüshası’nın 183b - 222a yaprakları arası yazmalarındaki imla ve ses özellikleri verilip karışık dillilik olgusuna değinilmiş, akabinde eserin, Doğu Türkçesi Kur’an tercümeleri arasında tefsirli yapısıyla öne çıkan Orta Asya Anonim Kuran Tefsiri’yle olan benzerliğine dikkat çekilmiştir. Söz konusu yapısal benzerlik Tekasür (102) ve Asr (103) sureleri üzerinden örneklendirilmiştir.