MAKÂLÂT GELENEĞİNDE MUHAMMED B. HEYSEM VE HEYSEMİYYE MEZHEBİ

Abstract

Hicrî III. asırdan VI. asra kadar Horasan coğrafyasında faaliyetlerini sürdüren en önemli mezheplerden biri Kerrâmiyye’dir. Üç asır boyunca Kerrâmiyye yaşam tarzıyla, mistik tavrıyla, eğitim kurumlarıyla İslam’ı temsil etmiş; halktan destek görmüş ve Horasan’ın önemli kentlerinden biri olan Nîşâbur’a hâkim olmuştur. Kerrâmîler, ilk dönemde sûfî ve mistik görüşleriyle tanınmış ve çok sayıda taraftar kazanmışlardır. Kerrâmîlerin lideri olan Muhammed b. Kerrâm (ö. 255/869) makâlât geleneğinde itikadî görüşlerinden dolayı eleştirilmiştir. İbn Kerrâm’dan sonra Kerrâmiyye mezhebinin yetiştirdiği en önemli kişi Muhammed b. Heysem’dir. İbn Heysem (ö. IV/X.-V/XI.) dönemi, Kerrâmîlerin altın çağı olmuştur. Çünkü o; ilk olarak toplumu Kerrâmiyye mezhebi altında toplamış, daha sonra Kerrâmîlere yöneltilen eleştirilere cevap vermeye çalışmıştır. Bu çalışmada İbn Heysem’in hayatı ve eserleri hakkında bilgi verildikten sonra onun, Heysemiyye’ninoluşumundaki rolü üzerinde duru- lacaktır. Ayrıca mezhebin ulû-hiyyet; zât-sıfat ilişkisi, istivâ meselesi ve ru’yetullah hakkında görüşlerine yer verilecektir.