İmâmiyye Şîası’nda Hz. Âişe Tasavvurunu Şekillendiren Bazı Olaylar Üzerine Bir İnceleme

Abstract

Şîa, sahâbîlerin hepsini adil kabul etmediğinden onları tek tek değerlendirerek karar vermektedir. Şîa’nın âyetlerden ve rivayetlerden hareketle adaletine menfi yönde hüküm verdiklerinden biri de Hz. Âişe’dir. Şîa, Hz. Peygamber döneminde genel olarak Hz. Âişe’yi İfk olayı, Hz. Peygamber’i incitmesi, Hz. Ebû Bekir’in imameti ve halifeliği gibi konular bağlamında incelemektedir. İfk hadisesine karışanları âdil kabul etmediğinden temel hadis kaynaklarında onlardan hiçbir rivayet aktarmamıştır. Şîa’ya göre Hz. Âişe, Hz. Peygamber’in diğer hanımlarıyla anlaşarak söz ve davranışlarıyla ona eziyet etmiştir. Ayrıca Hz. Peygamber’in hastalığında Hz. Ebû Bekir’e namaz kıldırma görevini Hz. Âişe vermiştir. Hz. Peygamber, tekbir seslerini duyunca mescide gidip onu imametten azlederek namazı kendisi kıldırmıştır. Bunun için Hz. Peygamber’in Hz. Ebû Bekir’e cemaate namaz kıldırma görevini verdiğine dair rivayetlerin hepsinin Hz. Âişe tarafından uydurulduğunu ve çelişkiler barındırdığını savunmuştur. Ayrıca Hz. Âişe’nin uydurduğu rivayetle Hz. Fâtıma’yı babasının mirasından mahrum bıraktığını iddia etmiştir. Hz. Osman, Hz. Âişe’nin atiyyesini eksilttiğindeyse Rasulullah’ın mirasından payına düşeni isteyerek rivayetiyle çelişmiştir. Bu vb. sebeplerle Şîa, hadis rivayeti konusunda Hz. Âişe’yi güvenilmez ve Hz. Peygamber adına hadis uyduran râviler kategorisinde değerlendirmiştir. Hz. Âişe, Medine dışından gelenlerin isteklerini halifeye aktarmak suretiyle Hz. Osman ile halk arasında aracılık yapmıştır. Sunduğu bazı talepleri reddedilince halifeyle arası bozulmuştur. Şîa’ya göre Hz. Âişe, Hz. Osman’ı katletmek için başkalarını kışkırtanların başında gelmiştir. Hz. Osman’ın evi muhasara edildiğinde isyancıların taleplerini bilmesine rağmen hacca gitmiştir. Medine’ye dönüşte Hz. Osman’ın şehadetini ve Hz. Ali’nin halifeliğini öğrendiğinde Hz. Osman’ın kanını halifeden isteyenlere katılmıştır. Bununla peygamber eşlerine hitaben “Evinizde oturunuz…” âyetinin gereklerine muhalefet ederek âsi olmuştur. Hz. Âişe, Muâviye döneminde siyasette daha az rol oynamış olmasına rağmen Muâviye’nin bazı icraatlarına muhalefet etmiştir. Muhammed b. Ebî Bekr’in ve Hucr b. Adî’nin katledilmesi ile Ziyâd’ın Ebû Süfyân’ın nesline dâhil edilmesi bunlardandır. Hz. Âişe’nin Şîa katındaki konumunu bilmek mezhebin sahâbe algısını ve hadis anlayışını anlamak için önemlidir. Mamafih Hz. Âişe ile ilgili birçok çalışma yapılmış olmasına rağmen hadis alanında İmâmiyye Şîası’nın Hz. Âişe anlayışını ortaya koyan hiçbir çalışmanın yapılmamış olması bu makalenin hazırlamasını gerekli kılmıştır. Çalışmada Şîa rivayet kaynaklarından hareketle İmâmiyye Şîası’nda Hz. Âişe tasavvurunu şekillendiren olaylar merkeze alınmıştır. Çalışmanın temel problemini, “İmâmiyye Şîası’nda Hz. Âişe tasavvurunu şekillendiren olaylar nelerdir?” sorusu teşkil etmektedir. Bunu ortaya koymak için makalede başka soruların da cevabı aranmakta ve ulaşılan bulgular üzerinden bazı değerlendirme ve önerilerde bulunulmaktadır. Çalışmada fikir-hadise-siyaset-rivayet irtibatına dikkat ederek tasvîrî ve tahlîlî bir bakış açısıyla konular incelenmektedir. Bunun için nitel araştırma metotlarından dokümantasyon analiz yöntemi kullanılmaktadır. Hulasa-ı meram Şîa, siyaset ağırlıklı olumsuz bir Hz. Âişe tasavvuruna sahip olmasına rağmen ihtiyaca binaen bazı Şiî muhaddislerin Hz. Âişe’nin rivayetlerini kullandığı görülmektedir.