Van’da Nazar İnancı ve Bu İnanca Bağlı Anlatılar

Abstract

Halk arasında ve günlük yaşamda yadsınamaz bir yeri bulunan nazar, kötü bakışın ortaya çıkarmış olduğu birtakım olumsuzluklardır. Göz ve bakış anlamları olan nazar, insana, hayvana, bitkiye veya cansız varlıklara değebilmektedir. Bu durum din, ırk, coğrafya fark etmeksizin hemen hemen bütün toplumlarda kabul görmekte ve yaşanabilmektedir. Bu kültürel olgu, genellikle kötü niyetli, renkli gözlü kimselerin muhataplarına karşı duydukları kıskançlık, haset, çekememezlik gibi olumsuz duygular sonucunda ortaya çıkmaktadır. Bu durumdan korunmak ve etkisinden kurtulmak amacıyla da birtakım dinî ve sihri sağaltım pratiklerine başvurulmaktadır. Bunları gerçekleştirecek olan kimseler ise geçmiş dönemlerde kam, şaman, baksı olarak bilinen ancak günümüzde ocaklı, halk hekimi gibi isimlerle anılan özel kimselerdir. Bu çalışmada, Van halkının nazara olan inancına, nazar değmesinden korunma yollarına ve nazar değmesi sonucunda oluşan olumsuz durumlardan kurtulmak için yapılan uygulamalara yer verilmiştir. Ayrıca halk arasında, bu inanç etrafında oluşup anlatılan çeşitli anlatılara da yer verilerek değerlendirmeler yapılmıştır. Çalışmada, verilerin toplanması amacıyla 2020 ve 2022 yılları arasında saha çalışması yöntemi uygulanmıştır. Görüşme ve mülakat teknikleriyle kaynak kişilerden konuyla ilgili bilgiler alınmıştır. Bu veriler ve yazılı kaynakların da desteğiyle Van ilindeki nazar inancı ortaya konulmaya çalışılmıştır. Van halkı, başına gelen birçok olumsuz durumu nazarla ilişkilendirmektedir. Korunmak için yapılan pratik ve uygulamalar incelendiğinde ise birtakım dinsel ve büyüsel uygulamaların olduğu, bazen bunların iç içe geçtiği ve bazılarının halkın hafızasında birer anlatıya dönüştüğü tespit edilmiştir.