Gazzâlî'nin Eleştiriye Yaklaşımı ve Mezheb İmâmlarına Yönelik Eleştiri Üslûbu

Abstract

Şer?î delillerin büyük bir kısmının sübût ve delâlet bakımından zannî olmasının yanında fıkhî meselelerin çözümünde kıyas gibi istidlâlî yöntemlerin çokça kullanılmış olması, fıkhî mezhepler arasında ihtilaf ve eleştiri geleneğinin yerleşmesine yol açmıştır. Fıkhî mezhepler arasındaki eleştiri, mezheplerin teşekkülüyle başlayıp günümüze kadar devam etmiştir. Mezhep imamları, kurucu olmaları hasebiyle kendilerine mensup fakîhlere nazaran eleştirilerden daha fazla pay almışlardır. Başta kurucu imamlar olmak üzere her müçtehid ve fakîh, yaptığı istinbât ve içtihatta doğru gördüğünü savunmuş, muhalif davrananları da eleştirmiştir. Gazzâlî (öl. 505/1111) de kimi saiklerden ötürü bazı mezhepleri ve uygulamalarını eleştirmiştir. Bu çalışmada genel anlamda Gazzâlî’nin eleştiri üslûbu özelde ise hayatının ilk dönemlerdeki mezhep imamlarına yönelik eleştiri üslubu ile daha sonraki eleştiri üslubunun keyfiyeti ele alınıp değerlendirmelerde bulunulmuştur.

In addition to the fact that a large part of the Sharii dalils’ certainty and guidance is zanni, the frequent use of inference methods like qiyas for the solution of fiqh issues has been the reason for the ikhtilaf and criticism among the fiqhi madhhabs/sects. Criticism among the fiqhi madhhabs/sects started with the formation of the madhhabs and have continued so far. The imams of madhhabs have been exposed to criticism much more than the faqihs who followed their madhhabs as they were the founders. All mujtahids and faqihs, especially the founding imams, defended their righteousness in their istinbat and ijtihad and criticized those who acted as mukhalifs. Al-Ghazali (d. 505/1111) also criticized some madhhabs/sects and their practices in his works for some reasons. In this study, the quality of criticism style of Ghazali in general, and his criticism style towards the madhhab imams in the first periods of his life and the nature of his later criticism style in particular were dealt with and evaluated.