XX. Yüzyılda Rusya Tarih Yazımında Avrupa’nın Ortaçağ Tarihinin Dönemselleştirme Algısı

Abstract

Avrupa’nın Orta Çağ tarihi, ilk bakışta büyük ideolojik tartışmalara neden olabilecek bir alan gibi görünmese de kıtanın etnik ve siyasi gelişiminin özellikleri, Orta Çağ toplumlarının sosyal temelleri, ekonomik özellikleri, feodalizmin evrensel olup olmaması, Orta Çağ’da yaşanan tarihi olayların Yeni Çağ’a etkisi gibi meseleler tarihçiler arasında çok çeşitli düzeylerde, sempozyumlar ve konferanslarda büyük tartışmalara yol açmıştır. Bu tartışmaların müzakereleri makaleler, monografiler ve ders kitaplarıyla sürdürülmüştür. Avrupa tarihinin bu büyük devrinin en önemli kavramsal sorunlarının Avrupalı ortaçağcılar tarafından neredeyse çözülmüş olduğu düşünülse de, Orta Çağ tarihinin zamansal çerçevesi de dâhil olmak üzere bazı konular Rusya’da hâlâ tartışmaya açıktır. Kabul etmek gerekir ki Sovyet döneminde Rusya’da Orta Çağ tarihi araştırmaları geniş çapta sürdürülmüş ve bu alana büyük katkılar sağlamıştır. Ama öte yandan Orta Çağ’ın tüm dönemlerini feodalizm ile özdeşleştirmek, feodal kurumların sınıfsal özünü fazlasıyla abartmak, dönemselleştirme konusunda burjuva devrimlerini ana kriter olarak görmek vb. SSCB’de bu alanı ideolojik mücadele nesnesi haline getirmiştir. Sovyetler Birliği’nin çöküşünden sonra Rusya’da tarih biliminin yaşadığı teorik ve metodolojik sorunlar ve Marksist teorinin kalıntılarından kalıcı olarak kurtulma isteği bu soruları çözmek yerine sürecin daha da uzamasına, alternatif bakış açıları ile önceki muhafazakâr teorilerin ve görüşlerin çarpışmasını beraberinde getirmiştir. Makalede; Rusya tarihçilerinin Avrupa’nın Orta Çağ tarihinin zamansal çerçevesinin tanımında ve dönemselleştirilmesinde temel aldıkları kriterler ve metodoloji tahlil edilmiştir. Ana odak noktası, Sovyet döneminde Rusya’daki Orta Çağ çalışmalarının teorik yönleri ve bu alanda yapılan araştırmalardır. Bu konuların derinden öğrenilmesi için Rusya tarihçilerinin özellikle de meşhur Ortaçağcıların Avrupa tarihi ile ilgili çalışmalarına büyük yer verilmiştir.