Uygarlık Kavramının İnşası ve Osmanlı-Türkiye Aydınının Gündemine Girişi

Abstract

Bu çalışma, uygarlık/medeniyet kavramının inşa sürecine odaklanmakta; uygarlık nosyonu üzerinden bir kelimenin (word) kavrama (concept) dönüşme sürecini göstermeyi amaçlamaktadır. Uygarlık kavramının Doğu-Batı güç dengesi bağlamında tarihin belirli bir anında sorunsallaştırılma biçimine, hangi acil ihtiyaçlar doğrultusunda seferber edildiğine dikkat çekilmektedir. Uygarlık kavramının sabit ve verili bir anlama sahip olmaktan çok tarihsel-toplumsal süreçlerin neticesinde inşai ve kurgusal olduğu gösterilmeye çalışılmıştır. Osmanlı’nın Batı karşısında kaybettiği mevziler neticesinde yaşadığı gerilimi anlamanın yollarından birisi de uygarlık/medeniyet kavramının nasıl sorunsallaştırıldığını göstermektir. Bu sayede kavramın tarihçesine ışık tutulup gelişimine dair bir başlangıç noktası tespit edilebilir. Batı Uygarlığı, kavramı kendi egemenliğinin bir unsuru olarak inşa ederken, Osmanlı-Türkiye aydını onu daha ziyade maddi unsurları açısından dikkate almış, kendi manevi üstünlüğü ile birleştirerek Batı’ya karşı bir silaha çevirmeyi gaye edinmiştir. Sonuçta İslamcı aydınların vardıkları yer İslam medeniyeti kavramıdır. İslam medeniyeti, Batı uygarlığı karşısında bir tür nefs-i müdafaa hareketi olarak tanımlanabilecek İslamcı muhayyilenin kendini ifade etme biçimlerinden biri olarak ele alınabilir.