Muş Ovası’ndaki Yerleşmelerin Mekânsal Gelişiminin (1984-2024) Tarım Arazileri Üzerindeki Etkisi

Abstract

Dünya nüfusunun artış hızı farklı ülkelerde değişken olsa da artış eğilimini sürdürmektedir. Bununla birlikte dünyadaki nüfus hareketleri de ortaya çıkan ekonomik, siyasi, askeri, eğitim ve sağlık gibi sorunlar başta olmak üzere diğer bazı nedenlere bağlı olarak artmaktadır. Özellikle ulaşım, iletişim sistemlerinin gelişmesi ve çeşitlenmesi bu hareketi daha da arttırmıştır. Bu sorunların biri veya birkaçının etkili olduğu yerleşim birimlerinden başta büyük şehirler olmak üzere diğer şehirlere doğru göç yaşanmaktadır. Dolayısıyla göç alan şehirlerde ortaya çıkan mekânsal büyüme ihtiyacı ilave mesken, işyeri ve ulaşım sistemleri (havalimanı, karayolu, demiryolu, limanlar ve entegrasyon hat bağlantıları amacıyla arazi kullanımı) tarım arazilerinin amacı dışında kullanılmasına neden olmaktadır. Tarım arazilerinin yapılaşmaya açılması ve betonla kaplanması tarım topraklarının tahrip olmasına ve sürdürülebilirlikten uzaklaşması sonucunu doğurmaktadır. Türkiye’nin önemli tarım alanları arasında yer alan Muş Ovası yerleşme yayılışlarına maruz kalmıştır ve bu durum son yıllarda artarak devam etmektedir. Muş Ovası sınırları içerisinde başta Muş şehri olmak üzere iki ilçe merkezi sekiz belde ve elli üç köy kurulmuştur. Bu yerleşmelerin tarım arazilerine doğru yayılışı, bazı düzenlemelerle belirli yerlerde sınırlandırılmasına rağmen devam etmektedir. Muş Ovası’nın güney doğusunda yer alan ovanın bir kısmı da Bitlis ili Güroymak sınırı içerisinde yer almaktadır. Bu arazilerin bir kısmı bataklık sınıfında olup diğer kısmı ise başta Güroymak ilçesi ve on iki köy yerleşmesi Muş Ovası sınırları içerisinde yayılış göstermektedir. Muş Ovası’ndaki tarım alanlarının mesken bölgeleri, sanayi bölgeleri, hava limanı, kara ve demir yollarının kamu kurumları tarafından önemli oranda plansızca kullanılarak yok edildiği görülmektedir. Tarım arazilerinin bu amaçlarla kullanılması, zeminin yapılaşmaya uygun olmaması depremden etkilenme riskini arttırmaktadır. Bu çalışmada Muş Ovası tarım arazilerinin amacı dışında kullanıldığı ve yıllar içerisinde yerleşmelerin nasıl plansızca yayıldığı farklı dönemler kıyaslanarak ortaya konulmuştur. Araştırma sahası, ArcMap 10.5 kullanılarak lokasyon haritası ve 1984, 2004 ve 2024 yıllarına ait arazi kullanım haritaları çizilerek harita koordinatları UTM koordinat sistemiyle belirtilmiştir. Aynı zamanda ovada en büyük yayılış alanına sahip Muş Şehri’nin 1984, 2004 ve 2024 yıllarındaki yayılış sınırları Google Earth Pro üzerinde gösterilmiştir. Ayrıca, Muş Ovası’ndaki tarımsal araziler üzerindeki yerleşimlerin fotoğraflaması yapılmıştır. Bütün bu veri kaynaklarıyla analizler yapılarak bu durumun sürdürülebilirliği hakkında değerlendirmeler yapılmıştır.