Artuklu Dönemi İktisadi Faaliyetleri: Hısn Keyfa, Mardin, Âmid, Meyyâfârikîn Örneği

Abstract

El-Cezîre isimli bölge, Fırat ve Diyarbekir arasında kalan Karacadağ, Mardin, Midyat ve Cizre ile Dara gibi diğer şehirleri de ihtiva eden Turabdin, Belih çayı ile Habur nehri arasında yayılan Cebelû Abdülaziz, Sincar dağı, Musul’un cenubunda kalan Cebelû Mekhul dağının bulunduğu bölgedir. Büyük tarihsel öneme sahip olan el-Cezire bölgesi, Irak ve Anadolu arasındaki ilişkilerin cereyan ettiği kesişme noktaları üzerinde yayılmaktaydı. Verimli Hilal’in önemli bir kısmını teşkil eden Irak ve Suriye ile Ermeni-İran bölgelerine geçiş noktaları, el-Cezire bölgesi içinde yer alıyordu. Bölgede, hem sınır içi hem de sınır dışı ticaretin nabzını tutan ve ekonomiyi yönlendirecek kapasiteye sahip, pek çok ticari şehir bulunuyordu. İki önemli büyük nehrin kenarlarında kurulmuş bu şehirler, Mevsil-Rakka hattı boyunca uzanan Turabdin gibi önemli ve verimli diğer bölgelerde kurulmuş diğer şehirlerle birlikte, ticari hayatın belkemiğini oluşturmaktaydı. Nâm-ı diğer Cezîret-i Asur ya da İklim-i Asur adlı bölge, eski çağlardan itibaren sahip olduğu ticaret ağı ile hem ekonomik faaliyetlerin hem de kültürel etkileşimin canlı olduğu bir sahaya dönüşmüştür. Çalışmamızın konusunu teşkil eden Artukluların, erken dönemlerinden başlayarak dağılıncaya dek hüküm sürdüğü önemli merkezleri olan Meyyâfarıkîn, Hısn Keyfa, Mardin, Diyarbekir bölgelerinin ticari faaliyetleri bulundukları coğrafyanın fiziki, siyasi ve idari yapısı ile dönemin şartları içerisinde ele alınmıştır.

The region named al-Jazeera is the region, which is located between the Euphrates and Diyarbekir, includes other cities such as Karacadağ, Mardin, Midyat and Cizre and Dara, Cebelu Abdulaziz spreading between Belih Stream and Habur river, Sincar mountain, Cebelu Mekhul Mountain located in the south of Mosul is the region. The al-Jazeera region, which has great historical importance, was spread over the intersection points where the relations between Iraq and Anatolia took place. The crossing points to Iraq and Syria and the Armenian-Iranian regions, which constitute an important part of the Fertile Crescent, were located within the al-Jazeera region. There were many commercial cities in the region which had the pulse of both border and international trade and had the capacity to direct the economy. These cities, which were established on the banks of two important rivers, were the backbone of commercial life, together with other cities established in other important and productive regions such as Turabdin along the Mevsil-Raqqa line. The region, also known as “Ceziret-i Asur” or “Iklim-i Asur”, has turned into an area where both economic activities and cultural interaction are alive with its trade network since ancient times. The commercial activities of the Meyyâfarıkîn, Hısn Keyfa, Mardin and Diyarbekir regions, which were the important centers where the Artuqids, the subject of our study, ruled from their early periods until their dissolution, were discussed within the physical, political and administrative structure of the geography and the conditions of the period