Kant’ta Zaman-Mekânın A Prioriliği Problemi

Abstract

Kant’ın Saf Aklın Eleştirisi’nde öne sürdüğü en tartışmalı konulardan biri zaman-mekânın a priori olduğu iddiasıdır. Kant bu iddiayı, Newton ve Leibnizci zaman-mekân anlayışlarının neden olduğu problemlerin nihai çözümü olarak görür. Bu yönüyle zaman-mekânın a prioriliği iddiası Kant’ın çözmeyi hedeflediği epistemik ve metafizik problemler açısından merkezi bir öneme sahiptir. Ancak Kant’ın diğer iddialarında olduğu gibi, zaman-mekânın a prioriliği iddiasıyla ne kast ettiği konusunda da farklı yorumlar mevcuttur. Bu durum en temelde Kant’ın farklı yorumlara imkân veren ifadelerinden kaynaklanır. Bu çerçevede Kant’ın zaman-mekânın a priori oluşuyla ne kast ettiğiyle ilgili üç farklı yorumdan söz edilebilir. Bunlardan birincisi zaman-mekân form- larının deneyim objelerinden zamansal olarak önce geldiğini öne süren zamansal öncelik yorumudur. İkincisi zaman-mekânın a prioriliğinin parça-bütün ilişkisi türünden bir önceliği ifade ettiğini öne süren mantıksal öncelik yorumudur. Sonuncusu ise a pri- oriliği yalnızca a posteriori olmama anlamında ele alan negatif anlamda a priorilik yorumudur. Şüphesiz bu yorumların haklılığı ve tutarlılığı açısından incelenmesi, eleştirel felsefenin temel tezlerinin anlaşılmasında önemli bir yere sahiptir.

Kant’ın Saf Aklın Eleştirisi’nde öne sürdüğü en tartışmalı konulardan biri zaman-mekânın a priori olduğu iddiasıdır. Kant bu iddiayı, Newton ve Leibnizci zaman-mekân anlayışlarının neden olduğu problemlerin nihai çözümü olarak görür. Bu yönüyle zaman-mekânın a prioriliği iddiası Kant’ın çözmeyi hedeflediği epistemik ve metafizik problemler açısından merkezi bir öneme sahiptir. Ancak Kant’ın diğer iddialarında olduğu gibi, zaman-mekânın a prioriliği iddiasıyla ne kast ettiği konusunda da farklı yorumlar mevcuttur. Bu durum en temelde Kant’ın farklı yorumlara imkân veren ifadelerinden kaynaklanır. Bu çerçevede Kant’ın zaman-mekânın a priori oluşuyla ne kast ettiğiyle ilgili üç farklı yorumdan söz edilebilir. Bunlardan birincisi zaman-mekân form- larının deneyim objelerinden zamansal olarak önce geldiğini öne süren zamansal öncelik yorumudur. İkincisi zaman-mekânın a prioriliğinin parça-bütün ilişkisi türünden bir önceliği ifade ettiğini öne süren mantıksal öncelik yorumudur. Sonuncusu ise a pri- oriliği yalnızca a posteriori olmama anlamında ele alan negatif anlamda a priorilik yorumudur. Şüphesiz bu yorumların haklılığı ve tutarlılığı açısından incelenmesi, eleştirel felsefenin temel tezlerinin anlaşılmasında önemli bir yere sahiptir.