Molla Zahir Tendûrekî'nin Tasavvufî Kişiliği ve Divânı

Abstract

The eastern region, which has an ancient sufistic tradition, has been a host to various sufistic notions for ages. In the 19th century among the sufistic sects, it is witnessed that the Khalidiyya branch of the Naqshbandi sect spread over a wide area in the region. In this regard, especially the second half of the 19th century, Sayyid Sıbgatullah Arvasi and one of his caliphs Sheikh Abdurrahman Tagi played a major role. Concordantly In the first quarter of the 20th century, Sheikh Mohammad Diyauddin (d. 1342/1924), nicknamed "Hazrat", who is the son of Sheikh Abdurrahman Tagi and one of the caliphs of the Naqshbandiyya sect, is also an important figure. When Sheikh Hazrat was the head of the Norshen Lodge, he succeeded in performing the compatibility of sharia and sect, which are characteristic features of the Naqshbandi Khalidiyya. Fundamentally the consideration about “esoteric and external sciences complete each other” began with Sheikh Abdurrahman Tagi in the lodge of Norshen and has become evident with Sheikh Fathallah Warkanisi and Sheikh Hazrat. Molla Zahir Tendureki (d. 1385/1966) was one of the names who benefited from Sheikh Mohammad Diyauddin and adequately represented the aforementioned understanding. He is a name known for his literary quality as well as his deep cognization in the sciences of shar'i and lore. Tendureki, who was deeply affected by the death of his sheikh, tried to express his love and devotion to him in a diwan consisting of 105 poems. This diwan, which is quite rich in terms of literature, also contains many sufistic elements. This situation also gives the reader an idea about the sufistic personality of the author. In this study by using the text analysis method, which is one of the tools of the qualitative research method, in addition to Tendureki’s life, his scientific personality and Sufi personality are examined.Kadim bir tasavvufî geleneğe sahip olan şark bölgesi, muhtelif tasavvufî anlayışlara asırlarca mihmandarlık etmiştir. 19. yüzyıla gelindiğinde tarikatlar içerisinde, Nakşbendiyye tarikatının Hâlidiyye kolunun, bölgede geniş bir alana yayıldığına şahit olunmaktadır. Bu hususta 19. yüzyılın ikinci yarısında Seyyid Sıbgatullah Arvâsî (ö. 1287/1870) ile onun halifelerinden Şeyh Abdurrahman-ı Tağî’nin (ö. 1304/1886) büyük rolleri olmuştur. 20. yüzyılın ilk çeyreğinde ise Şeyh Abdurrahman-ı Tağî’nin oğlu ve Nakşbendiyye tarikatının halifelerinden olan “Hazret” lakaplı Şeyh Muhammed Diyâuddîn’in (ö. 1342/1924) özel bir yeri bulunmaktadır. Hazret, Nurşin Dergâhı’nın postnişini olduğu dönemde, Nakşbendiyye tarikatının Hâlidiyye kolunun karakteristik özelliklerinden olan şeriat ve tarikat insicamını en güzel şekilde icra etmeyi başarmıştır. Esasen Nurşin Dergâhı’ndaki zâhirî ilimler ile bâtınî ilimlerin birbirini tamamlayan iki unsur olduğu yönündeki telakki, Şeyh Abdurrahman-ı Tağî ile başlamış, Şeyh Fethullah Verkânisî (ö. 1317/1899) ve Hazret ile belirgin hale gelmiştir. Şeyh Muhammed Diyâuddîn’den istifade eden ve mezkûr anlayışı layıkıyla temsil eden isimlerden biri de Molla Zahir Tendûrekî (ö. 1385/1966) olmuştur. O, şer‘î ve irfânî ilimlerdeki derin vukufiyyetinin yanı sıra edib niteliğiyle de tanınan bir isimdir. Hazret’in vefatından derinden etkilenen Tendûrekî, şeyhine olan muhabbet ve bağlılığını 105 şiirden müteşekkil bir divanda dile getirmeye çalışmıştır. Edebî olarak oldukça zengin olan bu divan, tasavvufî pek çok unsuru da ihtiva etmektedir. Bu durum müellifin tasavvufî kişiliği hakkında da okuyucuya bir fikir vermektedir. Bu çalışmada, nitel araştırma araçlarından biri olan metin analizi metodu kullanılarak Tendûrekî’nin hayatının yanı sıra ilmî şahsiyeti ve tasavvufî kişiliği irdelenmektedir.