İlhanlılarda Malî Malumatın Zaptı ve Muhasebe Defterleri

Abstract

Malî teşkilat, İlhanlı devlet hiyerarşisinde önemli bir rol oynamaktadır, ancak bu konuda yapılan araştırmalar oldukça sınırlıdır. İlhanlı malî teşkilatının, Osmanlı malî teşkilatını doğrudan etkilediği bilinen bir gerçek olmakla birlikte teşkilat, kendi içinde oldukça kapsamlı bir örgütlenme yapısı sergilemektedir. Divan-ı Buzurg’a bağlı olarak faaliyet gösteren Divan-ı İstifa, bu hiyerarşinin en üst noktasında bulunurken, altında birçok birim faaliyet göstermiştir. Bu dönemde, malî teşkilatın önemli bir parçasını oluşturan muhasebe defterleri de tutulmaya başlanmıştır. Bu defterler, içerdikleri bilgilere göre çeşitli başlıklara ayrılarak düzenlenmiştir. Bu defterler, Defter-i Ruznamçe, Defter-i Avârece, Defter-i Tevcihat, Defter-iTahvilat, Defter-i Cami’ül-Hisâb, Defter-i Mukarrer, Defter-i Müfred ve Defter-i Kanun gibi çeşitli kısımlara ayrılmıştır. Bu defterler şu şekilde sıralanabilir: Defter-i Ruznamçe: Gelir ve giderlerin konu başlıklarına göre tutulduğu defterdir; Defter-i Avârece: Vilayetlere ait her türlü giderlerin kaydedildiği defterdir; Defter-i Tevcihatlar: Vilayetlere ait her türlü tahsil ve ödemelerin defteridir; Defter-i Tahvilat: Toplam gelir-gider ve bütçe sonuçlarının kaydedildiği defterdir; Defter-i Cami’ül-Hisâb: Kesinleşmiş gelir ve giderlerin kaydedildiği defterdir; Defter-i Mukarrer: Vilayetlere ait her türlü gelir-giderin birlikte kayıt altına alındığı defterdir; Defter-i Müfred: Tarife ve vergi tutarlarının kaydedildiği defterdir; Defter-i Kanun: Tarife ve vergi tutarı defteridir.