17. Yüzyıl Ortalarında Varto (Yerleşim, Nüfus, Vergi ve Aşiretler)

Abstract

Çaldıran Savaşı’ndan kısa bir süre sonra Osmanlı hâkimiyetine giren Varto bölgesi, Hınıs ve Handırıs ile birlikte Bitlis sancağına bağlandı. 1540 yılına kadar Bitlis sancağına bağlı kalan Varto, Erzurum eyaletinin teşkili ve Hınıs’ın buraya tabi bir sancak haline getirilmesinden sonra Hınıs’ın bir nahiyesi haline getirildi. Varto’nun Hınıs’ın nahiyesi olarak idari teşkilattaki varlığı 19. yüzyıl ortasına kadar devam etti. 19. yüzyıl ortalarında Muş’a bağlanan Varto, önce nahiye daha sonra kaza olarak idare edildi. Bu çalışmada, günümüzde Muş’a bağlı bir ilçe merkezi olan Varto’nun 17. yüzyıl ortalarındaki idarî, sosyal, yerleşim, nüfus ve aşiret yapısı dört avârız defterine (1642, 1643, 1645 ve 1650) göre incelenmiştir. 17. yüzyılda Varto’da kaç köy olduğu, bu köylerde kimlerin veya hangi aşiretlerin yaşadığı, devlet merkezine ne kadar vergi verdikleri sorularına cevap aranmıştır. Ayrıca 16. yüzyıla ait tahrir defteri verileri kullanılarak iki yüzyıl arasında karşılaştırmalar da yapılmıştır.The Varto region, which came under Ottoman rule shortly after the Battle of Çaldıran, was connected to the sanjak of Bitlis with Hınıs and Handırıs. Varto, which remained under the sanjak of Bitlis until 1540, was transformed into a sub-district of Hınıs after the formation of the province of Erzurum and the transformation of Hınıs into a sanjak of it. Varto's presence in the administrative organization as the sub-district of Hınıs continued until the mid-19th century. Being connected to Mush in the mid-19th century, Varto was first ruled as a sub-district and then as a district. In this study, the mid-17th century administrative, social, settlement, population and tribal structure of Varto, which is currently a central district of Mush, was examined according to four avârız registers (1642, 1643, 1645 and 1650). Answers for the questions “How many villages were there in Varto in the 1 7th century?”, “Who or what tribes lived in these villages?”, and “How much tax did they pay the state center?” were sought. In addition, comparisons were made between the 16th and 1 7th centuries by using the 1 6th century tahrir registers data.