Kahraman Odaklı Yapısal Halkbilimi Kuramlarına Göre Kürt Halk Anlatılarından Çîroka Sultan û Wezîr

Abstract

Dilsel ve kültürel ögelerin toplumlar nezdinden önemli bir yeri olduğu malumdur. Toplumlar, bu ögeler sayesinde yaşamlarını devam ettirecek gücü kendinde bulur. Söz konusu ögeler, halk yaşantısının çeşitli ürünleri olarak başlangıçtan bu yana sözlü gelenekle var olmuştur. Sonrasında bunlar, yazılı gelenek içinde de somut bir karşılık göstermiştir. Halk anlatıları, bunlardan olup barındırdığı unsurlarla kültürel dokuyu çeşitli açılardan resmetmektedir. Bu çerçevede kahraman figürü, halk anlatılarında ön plana çıkan ve temsil gücü yüksek olan kültürel değerlerden sayılır. Kimi halk anlatılarında kahramanın yiğitliği ve kurtarıcı rolü; kiminde ise onun üzerinden iletilmek istenen ahlaki dersler baskınlık gösterir. Bu cihetle halk anlatılarının mekânsal ve kültürel farklılıkları yanında evrensel özelliklere sahip bulunduğu da ileri sürülmüştür. Zaman içinde halkbilimi çalışmalarında kahramana odaklanan ve ortak yapısal ilkeler ileri süren kuramlar gelişim göstermiştir. J. G. Von Hahn’ın Aryan Kahramanı Biyografik Modeli, Otto Rank’ın Kahraman Kalıbı, Lord Reglan’ın Geleneksel Kahraman Kuramı ve Eric J. Hobsbawn’ın Sosyal Haydut veya Kahraman Kalıbı halk anlatılarındaki kahramanların metin merkezli olarak incelendiği kuramlardandır. Nitekim araştırmacılar tarafından bu kuramlar dikkate alınmış, incelenen halk anlatılarında kahramanların özellikleri yapısal olarak belirlenmeye çalışılmıştır. Bu araştırmada bir Kürt anlatısı olan Çîroka Sultan û Wezîr, barındırdığı karşılıklar itibarıyla ilgili kuramlardan üçüne göre incelenmiş ve anlatının yapısal anlamda gösterdiği denklikler tespit edilmeye çalışılmıştır.

It is known that linguistic and cultural elements have an important role in the eye of the communities. The communities lead a life by means of these elements. The aforementioned elements have been existing as various products of the folk life by oral tradition from the beginning. These elements, then, have had a written tradition as well. Folktales are of the written tradition and depict the cultural texture from various aspects by its elements. Within this framework, the hero figure is considered as one of the cultural values that stands out in the folktales and has a strong representative power. In some folktales, the bravery of the hero and his savior role are dominant while in others ethical values which are aimed to be delivered via the hero predominate. Hence, it is suggested that the folktales have universal characteristics as well as spatial and cultural differences. Over time, theories focusing on the hero in folklore studies and suggesting common structural principles have developed. J. G. Von Hahn's Aryan Hero Biographical Model, Lord Reglan's Traditional Hero Theory and heroes in folk narratives are among the theories that are examined as text-centered. As a matter of fact, these theories were taken into consideration by the researchers, and the characteristics of the heroes were tried to be determined structurally in the folk narratives examined. In this study, Çîroka Sultan û Wezîr, a Kurdish narrative, was examined according to three of the related theories in terms of its responses, and the structural equivalents of the narrative were tried to be determined.