Hanbelî - Eş‘arî İhtilafının Tahammül Ahlakı Bağlamında Değerlendirilmesi

Abstract

Hanbalism and Ash'arism are two important thinking systems of Ahl-i Sunnah. The main point where these two schools differ is in their understanding of religious texts. Hanbalis often try to understand religious texts without comment. The Ash'ari thought revealed his understanding of kalam after Imam Ash'ari broke from his past with Mutazila and declared that he was a part of the hadith supporters. In the historical process, representatives of these two understandings have discussed various issues. These discussions led to events that would overshadow Islam's broad understanding of tolerance. The conflict between Hanbali and Ash'ari has manifested itself in different geographies and from different times. The most striking among these are the debates and events that took place between Ibn Taymiyya and his Opponents. This study is important in terms of showing the difference in understanding between Hanbali and Ash'ari people and how this has deepened in the historical process.

Hanbelîlik ve Eş’arîliğin ayrıştığı nokta, nasları anlama biçimleridir. Hanbelîler, nasların zahirine tutunmak ve aklın rolünü, şahit ve teslim olmak seviyesine indirgemiştir. Eş’arîler ise Eş’ari’nin, akıl ve nakil birlikteliğine dayalı kelam yöntemini izlemiştir. Bu iki anlayışın temsilcileri zamanla birbirlerinin fikirlerini, doğru-yanlış şeklinde kategorize etmiş, karşılıklı tartışmalara, hatta kavgalara kadar işi götürmüştür. Buna misal, İbn Teymiyye ve muhalifleri arasında geçen tartışmalar ve gerçekleşen hadiselerdir. Bir Hanbelî olarak İbn Teymiyye, Ashabü’l-Hadis geleneğinin mirasına sahip çıkarken, muhalifleri olan Eş’arîler onun nasları anlayış biçimine karşı çıkmış ve bu, ilmî bir ihtilafın ötesinde, hasmâne tutumların sergilenmesine, iftiralara ve hapsettirmelere kadar gitmiştir. Mezhep mensuplarının birbirine müsamaha ile yaklaşması ve tarihteki üzücü hadiselerin tekrar etmemesi gayesiyle yaptığımız bu çalışmamız, Hanbelî ve Eş’arîler arasındaki anlayış farkını, bunun tarihsel süreçte nasıl derinleştiğini göstermesi bakımından önemlidir.