Dârendevî Hulûsî Efendi Divanı'nda tipler ve kişilikler

Abstract

Bir milletin kendi değer yargılarını öğrenmesi kültürel ve sanatsal açıdan hayati önem arzetmektedir. Bilindiği üzere millî kimlik bilincinin oluşması açısından ulusların edebiyatları vazgeçilmezdir. Toplumun davranış ve yapısını temsil eden tipler de bu düşünceden hareketle ele alınmalıdır. Böylece hem edebî eserlerin anlaşılması kolaylaşacak hemde toplumun değer yargıları daha iyi biçimlenecektir. Klasik Türk şiiri her dönem kendi bünyesinde anlaşılmaya ve anlamlandırılmaya çalışılmıştır. Divan şiirinin remizlerle örülü dünyasını anlamak için metinlerin arka planını bilmek gerekir. Biz de bu amaçla çalışmamızın eksenini, toplumun taşıyıcı kodu formatında olan tip ve kişiliklere ayırdık. Ele aldığımız tip ve kişilikler, toplumdaki her bir ferde karşılık gelmekte, onların psikososyal durumunu yansıtmaktadır. Tip, toplumdaki belirgin davranışları temsil eder. Divan şiirinde belirgin davranışları temsil eden pek çok tip vardır. İncelemiş olduğumuz Hulûsî-i Dârendevî Divanı'ndaki bu tipler üç ana başlık altında değerlendirilmiştir. Bunlar âşık, mâşuk, rind, derviş, sâki gibi tahayyulî ve tasavvurî tipler; ağyâr, adû, rakip, zâhid gibi menfî tipler ile bülbül, gül, şem, pervâne gibi temsilî/sembolik tiplerdir. Kişilik ise, günlük hayatta sıklıkla karşılaşabileceğimiz insanları yansıtmaktadır. Zaman içerisinde değişebilirler, statik değillerdir. Dîvân'da tespit ettiğimiz kişilikler: Mutasavvıf kişilikler, Dinî kişilikler ve Tarihî/Efsanevî (Destanî/Mitolojik) kişilikler başlıklarından oluşmaktadır. Çalışmamıza konu olan Es-Seyyid Osman Hulûsî Efendi, 1914-1990 yılları arasında Malatya'nın Dârende ilçesinde yaşamış Nakşibendi tarikatının mürşitlerinden birisidir. Hulûsî Efendi'nin; Dîvân-ı Hulûsî-i Dârendevi, Mektûbât-ı Hulûsî-i Dârendevî ve Şeyh Hamîd-i Velî Cami Minberinden Hutbeler adlı eserleri olmak üzere üç eseri vardır. Dîvân'daki şiirlerinin birçoğunda tasavvufî tip ve kişiliklere yer vermiştir. Bu çalışmada Osman Hulûsî Efendi'nin divanındaki beyitler üzerinden tip ve kişilikleri nasıl işlediği ve bunlara yüklediği roller incelenecektir. Anahtar Kelimeler: Tip, Kişilik, Klasik Türk Şiiri, Divân-ı Hulûsî-i Dârendevî

It is vital for anation to learn its own value judgments culturall y and artistically. As it is known, the literatures of nations are indispensable in terms of creating national identity awareness. The characters that represent the behavior and structure of the society should also be handled with this view. Thus, both the literary works will be easier to understandand the valuejudgments of the society will be better shaped. Classical Turkish poetry, has been tried to be understood and interpreted within it sown term. It is necessary to know the back ground of the texts in order to understand the world of Divan poetry adorned with symbols. For this purpose, we have separated the axis of our study into characters whic hare in the carrier code format of the society. The characters we analyze, correspond to each individual in the society and reflect their psychosocial status. Type represents pronounced behavior in society. There are characters in Divan poetry representing prominent behaviors. These characters in the 'Hulûsî-i Dârendevî Divanı which we have examined with great care, have been evaluated under three main titles. These characters are such as; imaginative and sufi characters: Âşık (Lover), Mâşuk, Rind, Derviş (Dervish) and Sâki; Negative characters: Ağyâr, Adû, Rakip and Zâhid; Figurative characters like: Bülbül (Nightingale), Gül (Rose), Şem (Candle), and Pervâne (Butterfly). The charecter reflects the people we can meet often in Daily life. They can change over time, they are not static. The characters we identified in Divân literature are as follows: Sufi characters, Religious characters and Historical/Legendary (Epic/Mythological) characters. Es-Seyyid Osman Hulusi Efendi; who was the subject of our study, lived in the town of Darande in Malatya between 1914 and 1990 and he was one of the followers of the Naqshbandi tariqa. Hulûsî Efendi has three works. These work sare "Dîvân-ı Hulûsîi Dârendevi", "Mektûbât-ı Hulûsî-i Dârendevî" and "Şeyh Hamîd-i Velî Cami Minberinden Hutbeler". He has included sufi characters in many of his poems in his divan. In this study, how Osman Hulûsî Efendi handles the type and characters through the couplets on his Divan and the roles they have applied on couplets will be examined. Key Words: Type, Character, Classical Turkish Poem, Divân-ı Hulûsî-i Dârendevî