MİLLET MEKTEPLERİNİN AÇILMASI VE DİYARBAKIR’DAKİ FAALİYETLERİ

Abstract

Türkiye Cumhuriyeti’nde tek parti dönemi eğitim politikaları dar manada Kemalist ideoloji, geniş manada ise modernleşme süreci tarafından belirlenmekteydi. Bu dönemde verilen eğitim hizmeti; bir yanıyla toplumsal kalkınmayı; diğer yanıyla, Kemalist ve milliyetçi bir ideolojinin yeni kuşaklarca benimsenmesini hedeflemekteydi. Bu nedenle Kemalist siyasal elitler kuruluştan itibaren eğitime oldukça önem vermiştir. Bahse konu önemin bir gereği olarak okullar ülkenin dört bir yanına inşa edilmiş ve okul çağına gelen çocukların okula kazandırılması için büyük efor harcanmıştır. Erken Cumhuriyet döneminde okullaşmaya verilen önemin yanı sıra okuryazar kitlenin de arttırılması amaçlanmıştır. Bu gaye doğrultusunda yaygın eğitim kurumları olarak tanımlanan Türk Ocakları, Halk Dershaneleri, Millet Mektepleri, Akşam Mektepleri, Köy Okuma Odaları, Halkevleri ve Halkodaları açılmıştır. Bu kurumlar, bilhassa yetişkinlere okuma yazma ve yurttaşlık eğitimi verilmesinde ve eğitimli bir nüfusun yetişmesinde büyük bir rol oynamıştır. 1928 yılında Latin alfabesinin kabul edilmesiyle birlikte halka yeni harfleri öğretecek bir yapılanmaya ihtiyaç duyulmuştur. Bu ihtiyaca binaen hem halka yeni harfleri öğretmek hem de okuma yazma bilmeyenlere okuma yazma öğretmek gayesiyle Millet Mektepleri kurulmuştur. Bu çalışmada, 1929-1950 yılları arasında A ve B Dershaneleri şeklinde hem şehirlerde hem de köylerde faaliyet gösteren ve 16-45 yaş arasındaki vatandaşların okuryazar olması misyonunu üstlenen Millet Mekteplerinin açılış gayeleri ile Diyarbakır’daki faaliyetlerine odaklanılmıştır. Çalışmanın temel kaynaklarını Maarif/Eğitim İstatistikleri, Millet Mektepleri Faaliyet İstatistikleri ve İlköğretim İstatistikleri ile dönemin arşiv belgeleri ve gazeteleri oluşturmaktadır. İçerik ve doküman analizi yöntemiyle kaleme alınan çalışma, Millet Mekteplerinin Diyarbakır’da okuryazar nüfusun arttırılmasında ve görece de olsa “makbul vatandaş”ların yetiştirilmesinde önemli roller oynadıklarını ortaya koymaktadır.