Son Dönem Hîve Hanlığı Metninde Savaşa İlişkin Sözcükler İle Savaş Aleti Adları

Abstract

Tarihî kaynaklarda asker sözcüğünün önünde kullanılan “müstevfi ve müsellah” yani tam tekmil ve silahlı şeklinde geçen ifadeler, emniyetin sağlanması adına asker denilen güçten istenilenleri de ortaya koymaktadır. Tam tekmil hazır ol-manın en elzem şartlarından biri elbette teçhizatın/donanımın eksiksiz tanım-lanmasıyla ilgilidir. Bu tanımlamalarda geçen her sözcük, iç içe girmiş etkileşimli bir anlam ağının üyesidir ve aralarındaki etkileşimli ilişki her bağlamda özel bir şekilde değişebilen yapı iledir. Bu itibarla tam tekmil hazır olma ile anlatılan teçhizata/donanıma dair her bir sözcüğün içinde bulunduğu yapı-anlam alanının taşıdığı nitelikler, diğer sözcüklerle kullanım durumunun bir tesadüf eseri olma-dığını gösteren somut veriler ihtiva eder. Bu çalışma İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesinin T82 numaralı nüsha üzerinedir ve Firdevsü’l-İkbâl adıyla kayıtlı bu hanlık tarih metninin 336a-523a (Şişman 2012) varakları arası esas alınmıştır. Belirlenen tarih aralığı 1760-1825 yılları olan eser üzerindeki incele-me, savaşa dair sözcükler ile ordu teçhizatını ifade eden savaş aletleri adları çerçevesinde sınırlandırılmıştır. Araştırmada gerçekleşen tespitler ile savaş adı verilen kadim kavram etrafında kümelenmiş sözcüklerin toplum hayatındaki iz-leri hanlık ulusunun son dönem eserlerinin biri üzerinden takip edilmiş; ulaşılan verilere ait ses ve anlam görünümlerinin türlü disiplinlere katkı sunabilmesi amaçlanmıştır.

In the historic documents the words that were used before the word soldier, “müstevfi and müsellah” which mean intact and armed were defining of what was expected from the soldiers in order to ensure security. One of the crucial points of being ready intact is of course about having the definition of equip-ment/ hardwares completely. Each word under these descriptions are part of a interwoven and interactive semantic field and the interactive relation between them has a nature that can change shape in different contexts. All the words about the equipment that represent being intact and their morphological-meaning area have qualities. These qualities are concrete data that shows their usage with other words is not just a mere coincidence. This study is based on the copy of the work numbered T82 from the Istanbul University Library's rare books collection and pages between 336a-523a (Şişman 2012) from the historic khanate text called Firdavsul-iqbal are taken as the basis. The text that dates back to years 1760-1825 is limited according to the words that are about war and military hardware and equipment. Findings of the study and traces of the archaic term war and the words surrounding it to the Khanate people is fol-lowed through one of the late period texts. It is aimed that the sounds and con-tents of the found data contributes other disciplines in various studies.