Şeyh Muhammed Emin Hayderî'nin hayatı eserleri ve tasavvufî görüşleri

Abstract

Özet Şeyh Muhammed Emin Hayderî (ö. 1424/2003) Nakşibendiyye tarikatının Hâlidiyye koluna mensup bir sûfî, âlim ve halk önderidir. Yaşadığı dönemin Türkiye'sinde dinî ilimlerin tedrisi oldukça zor ve kısıtlı olduğundan ilim tahsil etmek üzere küçük yaşta Suriye'nin Kamışlı iline bağlı Hazne köyüne gidip orada medrese eğitimine başlamıştır. Tasavvufa ilgi duyan Hayderî, Haznevî ailesinden Şeyh Ahmed Haznevî (ö.1369/1950), Şeyh Masum Haznevî (ö. 1377/1958) ve Şeyh Alaeddin Haznevî (ö.1389 /1969) olmak üzere üç şeyhe mürid olmuş ve nihayetinde Şeyh Alaeddin Haznevî'den hilâfet alarak bu silsiledeki yerini almıştır. Seleflerinden almış olduğu Hâlidî âdâb ve erkânı, olduğu gibi devam ettirerek bu geleneğe bağlılığını sürdürmüştür. Şeyh Muhammed Emin Hayderî, zâhirî ve bâtınî ilimlerdeki derin kabiliyetinin yanı sıra, aynı zamanda edebî yönüyle de tanınan bir isimdir. O, mürşidlerine duymuş olduğu muhabbet ve bağlılığını "Divan" adlı eserinde dile getirmeye çalışmıştır. Edebî olarak oldukça zengin bir içeriğe sahip olan bu eser, aynı zamanda pek çok tasavvufî unsuru da ihtiva ettiğinden çalışmamızın odak noktası olmuştur. Şeyh Muhammed Emin Hayderî'nin hayatını, eserlerini ve tasavvufî görüşlerini otaya koymayı hedefleyen bu çalışma, başta Hayderî'nin kendi eserleri ve çocukları ile yapılan mülakatlar olmak üzere ilk elden kaynaklar referans alınarak hazırlanmıştır.Sheikh Muhammad Emin Hayderî (d. 1424/2003) was a Sufi, scholar, and public leader affiliated with the Khalidiyya branch of the Naqshbandi order. Due to the difficulty and limited availability of religious education in his time in Turkey, he went to Hazne village in Qamishli, Syria at a young age to pursue his studies and begin his madrasa education there. Hayderî, who was fascinated by Sufism, became a disciple of three sheikhs from the Haznevi family, namely Sheikh Ahmed Haznevi (d. 1369/1949), Sheikh Masum Haznevi (d. 1377/1958) and Sheikh Alaeddin Haznevi (d. 1389 /1969) and finally received khilafat (authorızâtion) from Sheikh Alaeddin Haznevi, taking his place in this silsila (chain of succession). He continued the Khalidi usul and erkan (methods and practices) that he had received from his predecessors, maintaining his loyalty to this tradition. Sheikh Muhammad Emin Hayderî is known not only for his deep ability in shari'a and irfâni sciences, but also for his literary side. He was deeply saddened by the death of his mentors and tried to express his love and devotion to them in his work "Divan". This work, which has a very rich literary content, is also the focus of our study, as it contains many Sufi elements. This study, which aims to reveal Hayderî's life, works, and Sufi views, was prepared by referring to first-hand sources, especially Hayderî's own works and interviews with his children.