Kitabi İslam ve Halk İslamı Dikotomisi Bağlamında Medrese ve Halk İnançları

Abstract

İlahi kaynaklı da olsa din, zaman ve coğrafya ile teması sonucunda farklı görünümler alır. Başka bir ifadeyle kültürel ortamla temas dinin farklı görünümlerle somutluk kazanmasını sağlar. Bunun yanında dinin farklı sınıfsal tabakalardaki tecrübe biçimleri de farklıdır. Dolayısıyla kaynağı tek olsa da, İslam’ın farklı bilinç seviyelerine, bilgi anlayışlarına ve sosyoekonomik durumlara sahip inananları açısından deneyimlenmesinin çeşitlilik göstermesi doğal bir sonuçtur. İslam ile ilgili yapılan sosyolojik, antropolojik incelemelerde dinin farklı kültürel ortamlardaki deneyimlenme biçimlerini ayırt etmeye yönelik tipolojik sınıflandırmalar yapılmıştır. Bu tipolojiler genelde farklı isimlendirmelerle yapılmıştır. Fakat genel olarak dinin, kaynağından ortaya çıkış haline en yakın haliyle yaşanması girişimleri “kitabi İslam”, eklentiler içeren İslam’ın yaşanma biçimleri ise “halk İslamı” ile ifade edilmiştir. Bu çalışma, medresenin kültürel bir varlık olarak hayatiyetini sürdürdüğü Türkiye’nin Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde halk inanışların nasıl yayılma alanı bulabildiği, kitabi İslam’ın temsilcileri olarak medreselilerin derinlemesine mülakatlardan elde edilen görüşleri üzerinden nitel paradigmaya bağlı olarak fenomenolojik çözümlemeyle ele alınacaktır. Anahtar Kelimeler: Din sosyolojisi, din antropolojisi, medrese, kitabi İslam, halk İslamı, halk inançları.