Bingöl’de “Deyîrbazî” / Halk Şairliği Geleneği ve Rençber Ezîz’in Gelenekteki Rolü

Abstract

Sözlü gelenek ve onun bir ögesi olarak söz ve ezginin uyumu esasıyla oluşturulan sözlü şiir, adıyla uyumlu olarak sözlü bir bağlamda ortaya çıkarak günümüze ulaşır. Âşıklık ve dengbêjlik geleneğinin yansıması şeklinde, Kird (Zaza) Kürtlerde yaygın olan “deyîrbazî geleneği”, yani halk şairliği, Bingöl yöresinde kadim bir değer olarak var olagelir. Ezgi ve şiirin, müzik ve edebiyatın, doğaçlama ve icranın uyumuyla ortaya çıkan deyîrbazlık; ozan, âşık, dengbêj, lawikbêj, halk şairi gibi ilintili kavramlarla zengin bir sözlü temsil niteliğine sahiptir. Sünni ve Alevi toplumda kendine özgü mecrada gelişerek belli temsilciler aracılığıyla yaşatılır. Bu kapsamda geleneğin usta bir ismi olarak 1955-1983 yılları arasında yaşayan Rençber Ezîz, deyîrbazlık açısından oldukça önemli bir rol oynar. Geçmiş birikimden yararlanarak bireysel ve toplumsal temalarla birlikte anadili, kimlik ve aidiyet odağında politik içerikleri de eserlerine taşır. Salt doğduğu il Bingöl’de değil, başta komşu iller olmak üzere Kürtçenin konuşulduğu pek çok yerde tanınıp değer verilen bir isimdir. Yaşadığı dönemdeki ozanları etkilediği gibi kendinden sonraki pek çok ünlü isme esin olur. Eserleri onlar tarafından yorumlanır. Böylece Rençber Ezîz geçmiş, şimdi ve gelecek arasında sözden yazıya, şiirden müziğe etkin bir kültür aktarıcısı olarak konumlanıp usta ve öncü bir isim olur.