Educational Leadership and Job Satisfaction of Teachers: A Meta-Analysis Study on the Studies Published between 2000 and 2016 in Turkey

Abstract

İş doyumu, çalışanın yaptığı işten hoşlansa da hoşlanmasa da işiyle ilgili bileşenlerin bütününe karşı olan genel tutumu ile ilgilidir (Shraibman, 2008; Shields, 2007). Bu anlamda iş doyumu; (i) duygusal, (ii) bilişsel ve (iii) davranışsal özelliklerin karışımıdır (Willson, 2009). Bazı araştırmalara göre iş doyumu, herhangi bir insanın işini yaparken işiyle nasıl mutlu olabileceğidir (Wray, Luft & Highland, 1996). İş doyumunun tam anlamıyla tanımının yapılması mutluluğun tanımlanması kadar zordur. Bir insanı neyin mutlu ettiği ve bununla birlikte o insana mutluluk veren aynı şeyin bir başka insanı da ne derece mutlu edebileceğinin belirsizliği iş doyumunu tanımlarken karşılaşılan güçlüğü ifade etmektedir. Schultz ve Schultz (2005) ve Verner (2008) iş doyumunu, bireyin işi ile ilgili sahip olduğu olumlu ve olumsuz duygular olarak tanımlamaktadırlar. Eğitim liderliğinin çeşitli örgütsel çıktılar üzerindeki etkisinin araştırıldığı çalışmalar hızla artmaktadır. Bu kapsamda liderlik çerçevesi içinde en çok araştırılan kavram iş doyumudur (Schyns & Schilling, 2013). Birçok çalışmada liderlik ile iş doyumu arasında pozitif bir ilişki bulunmuştur (Yang, 2012; Walumbwa, Orwa, Wang & Lawler, 2005). Herzberg'in (1966) çift etmen teorisine göre de yöneticilerin liderlik davranışları çalışanların iş doyumlarını etkilemektedir. Çünkü lider yöneticiler, yapılan işin önemli bir parçasıdır ve işin olumlu veya olumsuz bir deneyim olmasına katkı sağlarlar. Bu kapsamda literatürde yer alan araştırmaların sonuçlarına göre çalışmada aşağıdaki hipotezler test edildi. H1. Okul yöneticilerinin liderlik davranışları ile öğretmenlerin iş doyumu arasında pozitif bir ilişki vardır. H2. Liderlik stilleri, eğitim liderliği ve öğretmenlerin iş doyumu arasında ki pozitif ilişkide moderatördür. H3. Örneklem bölgesi, eğitim liderliği ve öğretmenlerin iş doyumu arasında ki pozitif ilişkide moderatördür. H4. Eğitim kademesi, eğitim liderliği ve öğretmenlerin iş doyumu arasında ki pozitif ilişkide moderatördür. H5. Araştırmanın türü, eğitim liderliği ve öğretmenlerin iş doyumu arasında ki pozitif ilişkide moderatördür. H6. Araştırmanın yılı, eğitim liderliği ve öğretmenlerin iş doyumu arasında ki pozitif ilişkide moderatördür. Yöntem: Bu çalışmada, meta-analiz yöntemiyle eğitim liderliğinin iş doyumu üzerindeki etkisi test edildi. Meta-analiz, belirli bir konuda yapılmış birbirinden bağımsız birden çok araştırmanın sonuçlarını birleştirme ve elde edilen araştırma bulgularının istatistiksel analizini yapma yöntemidir (Littel, Corcoran & Pillai, 2008; Petitti, 2000). Meta-analiz çalışmalarında iki temel model bulunmaktadır: sabit etki modeli ve rassal etki modeli. Hangi modelin kullanılacağına karar verirken, metaanalize dAhil edilen araştırmaların özelliklerinin hangi modelin ön koşullarını sağladığına bakılır (Hedges ve Olkin, 1985; Kulinskaya v.d, 2008; Littell v.d, 2008; Borenstein vd., 2008). Sabit etki modeli; (i) araştırmaların fonksiyonel olarak özdeş olduğu varsayımını ve (ii) sadece tanımlanan bir popülasyon için etki büyüklüğünü hesaplama amacını içermektedir. Eğer araştırmaların fonksiyonel olarak eşit olmadığına inanılıyor ve hesaplanan etki büyüklüğüyle daha büyük popülasyonlara genelleme yapılmak isteniyorsa, kullanılması gereken model rassal etkiler modelidir. Bu koşullar birlikte değerlendirildiğinde, bu çalışmadaki meta- analiz işlemlerinde rassal etkiler modeli kullanıldı. Meta-analiz işlemlerinde Comprehensive Meta-Analysis programından yararlanıldı. Bulgular ve Sonuçlar: Tablo 3'de eğitim liderliği ve iş doyumu arasındaki meta-analiz sonuçları yer almaktadır. Bulgular, eğitim liderliği ve öğretmenlerin iş doyumu arasında pozitif bir ilişki olduğuna yönelik belirlenen H1 hipotezini destekledi. Eğitim liderliğinin iş doyumu üzerindeki etki değeri .53 olarak hesaplandı. Bu değer eğitim liderliğinin öğretmenlerin iş doyumu üzerinde geniş düzeyde bir etkiye sahip olduğunu göstermektedir. Yapılan moderatör analizinde, liderlik stillerinin moderatör olduğuna ilişkin belirlenen H2 hipotezinin desteklenmediği görüldü. Buna karşın bütün liderlik yaklaşımlarının iş doyumu üzerinde pozitif ve anlamlı etkisi saptandı. Meta-analize dAhil edilen çalışmalarda elde edilen liderlik stillerinden dönüşümcü [r.52], kültürel [r.59], vizyoner [r.47] ve öğretimsel [r.60] liderliğin iş doyumu üzerinde geniş düzeyde etkiye sahip olduğu görüldü. Buna karşın örneklem bölgesinin eğitim liderliği ve iş doyumu arasındaki ilişkide moderatör rol oynadığına dair H3 hipotezini desteklemektedir. Yapılan moderatör analizinde örneklem bölgeleri arasındaki etki farkı istatistiksel olarak anlamlı bulundu (Qb44.63, p.05). Bu kapsamda Ege [r.41], İç Anadolu [r.64], Karadeniz [r.58] ve Marmara [r.49] bölgelerinde eğitim liderliği iş doyumu üzerinde geniş; Türkiye genelinde [r.31] yürütülen çalışmada ise eğitim liderliği iş doyumu üzerinde orta düzeyde bir etkiye sahiptir. Ayrıca meta-analize dAhil edilen diğer moderatör değişkenler (eğitim kademesi, araştırmanın türü ve yılı) üzerine oluşturan hipotezler desteklenmemiştir. Tartışma: Bu meta-analiz çalışmasının amacı, eğitim liderliği ve iş doyumu arasındaki ilişkinin incelendiği araştırmalardan elde edilen ilişkileri nicel olarak incelemektir. Yapılan meta-analiz çalışmasında güven aralıklarının dar olduğu bulgusu, çalışmaya dAhil edilen araştırmaların sonuçlarının güvenilir olduğunu göstermektedir. Bu bulgu, meta-analizle elde edilen ilişkilerin yönü ve gücü hakkında daha güvenilir kararlar verebilmek adına önemli bulgu olarak değerlendirilebilir. Yapılan metaanaliz sonucunda, belirlenen moderatör değişkenlerden sadece örneklem bölgesinin istatistiksel anlamlılığı tespit edildi. Çalışma kapsamında sadece olumlu olarak değerlendirilen liderlik stilleri ve iş doyumuna yer verilmiş olması elde edilen bu sonuçlar üzerinde etkili olmuş olabilir. Bu nedenle yapılacak meta-analiz çalışmaları olumsuz olarak algılanan liderlik yaklaşımları ve okul çıktıları dAhil edilerek tasarlanabilir. Örgütsel çıktılar üzerinde olumsuz liderlik yaklaşımları bazen olumlu liderlik stillerinden çok daha fazla açıklama gücüne sahip olabilir. Dolayısıyla bu bağlam dikkate alınarak olumlu ve olumsuz liderlik stilleri ve iş doyumunu da kapsayacak diğer örgütsel çıktıların yer aldığı araştırmaların meta-analize dAhil edilmesi, ilgili kavramların açıklanmasına yönelik daha ayrıntılı bilgiler sağlayacağından, bu yönde tasarlanan çalışmaların yapılması gerektiği söylenebilir.The number of studies on the effect of educational leadership on several organizational outputs is increasing. The most popular topic to review within the framework of leadership is job satisfaction. In several studies, a positive correlation was found between leadership and job satisfaction. According to the two-factor theory of Herzberg (1966), the leadership approaches of leaders affect teachers' job satisfaction. This is due to the fact that the administrators are an important part of the work done at school; and they contribute to teachers' experiences in a positive or negative way. Purpose of the Study: The aim of this study is to test the effect of educational leadership on teachers' job satisfaction using the method of meta-analysis. Method: In order to define the type of research that needs to be included into the meta-analysis of this study, an in-depth search was made in the Council of Higher Education (YöK), the Turkish National Academic Network and Information Center (ULAKBİM), and Google Scholar databases. In this phase, the research process was reduced to only certain