MİR CAFER BAĞIROV ÖRNEĞİNDE SOVYETLER BİRLİĞİ’NİN İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI İRAN POLİTİKASI

Abstract

Sovyetler Birliği’nin Çarlık Rusya’sından miras aldığı sıcak denizlere inme, daha fazla petrol ve maden kaynağına ulaşma ve ekonomik hâkimiyet alanını genişletme gibi emelleri bulunmaktaydı. İran ise genel anlamda Sovyetler Birliği’nin bu arzularını gerçekleştirebileceği bir konumdaydı. Ancak İran üzerinde hâkimiyet kurmak isteyen tek ülke Sovyetler Birliği değildi. Hindistan’da egemen olan İngiltere Sovyetlerden çok önce İran’ın güneyine gelmişti. İngilizlerin İran’daki varlığı Sovyetlerin bu ülke üzerinde genişlemesinin önündeki en büyük engeldi. Bu durum iki ülke arasında İran konusunda İkinci Dünya Savaşı’na kadar bir çekişmenin yaşanmasına neden olmuştu. Sovyetler Birliği’nin İkinci Dünya Savaşı’nda Almanya’nın saldırısına uğraması İran konusunda anlaşmazlık yaşayan bu iki ülkeyi İran’ın işgal edilmesi düşüncesinde birleştirmişti. Ancak İran konusunda müttefikler arasındaki bu ortaklık Alman tehlikesinin azalmasından sonra değişmeye başlamıştı. 1944 yılına gelindiğinde ise İran üzerindeki tarihi İngiliz-Rus anlaşmazlığı yeniden patlak vermişti. Bu tarihten sonra İran üzerindeki tarihi emellerini gerçekleştirmek isteyen Sovyetler Birliği işgalden önce ve işgal yılları boyunca alt yapısını oluşturduğu planlarını icra etmeye başlamıştı. Bu çalışmada Sovyetler Birliği’nin 1941-46 yıllarında İran üzerindeki tarihi emellerine ulaşma yolunda Mir Cafer Bağırov örneğinde takip ettiği ve farklı dönemlere göre değişen İran siyaseti aktarmaya çalışacağız.