OSMANLI DEVLETİ’NİN İNKIRAZI KARŞISINDA MEKKE ULEMASI: SULTAN II. ABDÜLHAMİD’E GELEN VARAKA ÖRNEĞİ (16 EYLÜL 1879)

Abstract

Osmanlı Devleti’nin gerilemesi konusu tartışmalı bir mevzudur. Ancak kabul edilmesi gereken şey Osmanlıların, özellikle sanayi devrimi sonrasında Avrupa karşısındaki üstünlüğünü yitirmiş olduğudur. Osmanlı Devleti’nin II. Viyana kuşatmasından sonra hasımları karşısında üst üste yenilgiler alması ve bu yenilgilerin bir sonucu olarak büyük toprak parçalarını kaybetmesi devletin eski ihtişamını yitirdiğinin ilk büyük işaretidir. Osmanlı Devlet adamları kötü gidişat karşısında çareler aramıştır. Devletin kurtuluşunu daima kanun-ı kadime dönmede gören ilk fikirler, ıslahat raporlarına da yansımıştır. Ancak 19. yüzyıla gelindiğinde dünyanın değiştiğini ve kanun-ı kadime dönmenin artık çare olmayacağını gören Osmanlı Devlet adamları ve aydınlar devletin kurtuluşu için çeşitli görüşler serdetmeye başlamışlardır. Bu süreç içerisinde Osmanlı uleması da devletin kötü gidişatının sebepleriyle ilgili ve bu kötü gidişatın durdurulması için fikirler ileri sürmüşlerdir. Ulemanın bir kısmı devletin inkırazının sebebini dini yozlaşmaya bağlamıştır. Devletin kötü durumdan kurtarılmasının yegâne yolunun ise dinin yeniden ihya edilmesinde görmüşlerdir. Bu amaçla görüşlerini çeşitli yollarla dile getiren ulema kesimi, Sultan II. Abdülhamid’e gönderilen mektup örneğinde olduğu gibi düşüncelerini saraya da iletmişlerdir. Makalede öncelikle gerileme ve terakkiye dair İstanbul’daki ulema ve aydınların görüşlerine yer verilecek daha sonra da Mekke ulemasının Osmanlı Devleti’nin gerilemesine bakışı irdelenecektir.

The decline of the Ottoman Empire is a controversial issue, yet what must be accepted is that the Ottomans lost their supremacy against Europe, especially after the industrial revolution. That the state was defeated by its enemies over and over again and hence lost large parts of the land after the second Siege of Vienna was the first sign of it’s losing the previous glory. The Ottoman statesmen sought solutions to end the bad progress. The first ideas that saw the revival of the state in the return to the old laws can be observed in the reform reports. However, in the 19th century, Ottoman statesmen and intellectuals began to come up with various views for the revival of the state, seeing that the world had changed and that return to the old laws would no longer be a solution. In this process, the Ottoman ulema group also put forward various ideas for the purpose of stopping the bad situation of the state. Part of the ulema attributed the collapse to the religious degeneration. Thus, the only way to save the state from the worst situation was seen in the restoration of religion. For this purpose, the ulema section which expressed its views in various ways conveyed their thoughts to the sultans too as in in the case of letter sent to Abdulhamid II. In this article, firstly, the views of the ulema and intellectuals in Istanbul will be discussed and then the view of the Ulema of Makkah towards the decline of the Ottoman Empire will be examined. The evaluation of the subject will be given in the conclusion.