Hive Hanı Muhammed Rahim Bahadur'un (1806-1825) 1809 Tarihli Bir Tarhanlık Yarlığının Üslubu ve Metindilbilimsel Yapısı

Abstract

A manuscript called yarliq has been examined in this study. This yarliq belongs to Muhammad Rahim Khan (1806-1825) who is a khan from of Khiva Khanate (1511-1920) and ordered by him in 1809. This yarliq is a royal decree related to tarkhanliq and written in Chaghatay Turkish with Arabic alphabet on 19th century. The yarliq has been analyzed in terms of diplomatic style structure and textlinguistic structure. When its stylistic structure was analyzed it was realized that the yarliq has all sections (intitulatio, arrenga/invocatio, promulgatio, dispositio, narratio, sanctio, corroboratio, datatio) of a yarliq except locus. After this analysis cohesiveness of the manuscript was discussed in terms of its repetitional structure, anaphorical reference structure, connectoral structure, implicational structure, elliptical structure, thematic structure, grammatical tenses structure, marqueural structure, and cohesion of the manuscript in terms of its privatising link, cause and effect link, purpose link, time link, comparing link. Also its transcription was done designating parenthetically its each line. Besides, facsimile of the yarliq has been added to this study.

Bu çalışmada Hive hanlığının (1511-1920) son hanlarından Muhammed Rahim Bahadur Han (1806-1825)’ın 1809 tarihli bir yarlığının üslubu ve metindilbilimsel yapısı üzerinde durulmuştur. Söz konusu yarlık 19. yüzyıl Çağatay Türkçesi ile yazılmış bir tarhanlık yarlığıdır. Çalışmada yarlığın önce üslup özellikleri incelenmiştir. İncelemede yarlığın üslup bakımından intitulatio (elkap), arrenga (giriş/dua/niyaz/invocatio), promulgatio (bilgilendirme/duyuru), dispositio (talep), narratio (nakil/anlatım), sanctio (tasdik), corroboratio (teyit), datatio (tarih) bölümlerine yer verildiği; locus (yer) bölümünün ise eksik olduğu görülmektedir. Daha sonra yarlığın bağdaşıklık görünümü üzerinde durulmuştur. Bağdaşıklık görünümü yarlığın yinelenmeye dayalı yapısı, art gönderimsel yapısı, bağlantı ögeleri, örtüklük yapısı, eksiltili yapısı, izleksel (tematik) yapısı, dilbilgisel eylem zamanları ve yarlığı bölümlere ayıran belirticiler gibi çeşitli açılardan incelenmiştir. Yarlığın tutarlılık görünümü ise özelleştirme bağlantısı, sebep-sonuç bağlantısı, amaç bağlantısı, zaman bağlantısı, karşılaştırma bağlantısı gibi açılardan ele alınmıştır. Çalışmada yarlığın çeviri yazısı da yapılmıştır. Çeviri yazı verilirken tek sayfadan oluşan yarlığın her satırı yay ayraç içinde numaralandırılmıştır. Yarlığın tıpkıbasımı çalışmanın sonuna eklenmiştir.