Müftü Mahmut Bilge ve Dünya Manzûmesi Adlı Kasîdesinde Tasavvufî Temalar

Abstract

Cizre Müftülerinden Mahmut Bilge Efendi, önemli ilim, kültür ve medeniyet şehirlerinden birisi olan Cizre’de doğmuştur. Son dönemin tanınan âlimlerinden Müftü Efendi, küçük yaşta ilim tahsiline başlamıştır. Müftü Efendi üstün gayretleri neticesinde dönemin Cizre ve civarının meşhûr âlimlerinden olan babası Molla Abdurrahman Hûserî’den ilmî icâzetini almıştır. Henüz on sekiz yaşına girdiğinde geleneksel ilmî tahsilini tamamlamıştır. Bir süre zarfında devam ettiği resmi eğitim kurumlarından da başarılı bir şekilde mezun olmuştur. Aynı zamanda bir Kâdirî şeyhi olan babasının mensup olduğu Brifkan Kâdirî Dergâhı şeyhine intisap etmiştir. Daha sonra Brîfkân Kâdirî Dergâhı postnişini Şeyh Memduh Brîfkânî’den Kâdirîyye tarikatı icâzetnâmesi almıştır.Müftü Efendi Zâhirî ilimlerin yanı sıra bâtınî ilimlerde de dönemin seçkin ve muteber isimleri arasına girmiştir. Ancak ilmî araştırmalar yapmayı, kitap yazmayı ve talebe yetiştirmeyi öncelediği için tarikat faaliyetlerini çok sınırlı bir şekilde yürütmüştür. Ülkenin değişik yerlerinde çeşitli memuriyetlerde bulunan Müftü Efendi en son Cizre Müftülüğü görevinde iken emekliye ayrılmıştır. Üstlendiği değişik görevleri başarılı bir şekilde icra etmiş ve aynı zamanda pek çok talebe yetiştirmiştir. Bu öğrenciler arasından bölge genelinde ilim ve irfânıyla tanınan âlimler çıkmıştır. Gerek memuriyeti sırasında gerekse emeklilik döneminde bölgeden ve ülkenin değişik yerlerinden fetva için kendisine müracaat edilmiştir. İslâmî nasları günün şartlarına göre çok iyi okumuş, başarılı analizler yapmıştır. Kadîm medrese geleneğinin aksiyoner ve istikâmet sahibi bir âlim ve ârifi olmuştur.Halk ve yöneticiler nezdinde saygın bir konuma sahip olan Müftü Efendi, yaptığı ilmî çalışmalarla ve sıra dışı görüşleri ile dikkatleri üzerine çekmiştir. Basıldığında ülke çapında ses getiren Ay Risâlesi başta olmak üzere birçok eser telif eden Müftü Efendi’nin hayatı telif, tedrîs ve irşâd faaliyetleri ile geçmiştir. Eserlerinden çok az kısmı günümüze ulaşabilmiştir. Müftü Efendi’nin eserleri arasında yer alan ve Arapça, Türkçe, Farsça ve Kürtçe dillerinde yazdığı Dîvân’ının büyük bir bölümü de kayıptır. Bu çalışmanın konusunu teşkil eden Dünya Manzûmesi, Dîvân’ı içinde yer alan ve günümüze ulaşan birkaç şiirinden birisidir. Dünya Manzûmesi aynı zamanda onun zühd ve ahlâk konularını işlediği tek şiiridir.Müftü Efendi, Dünya Manzûmesi’nde dünyaya karşı tavır alınmasının gerekliliği ve karşılaşılabilecek nefsî hastalıklarla mücadelenin zarûretini işlemiştir.Müftü Efendi, ayrıca dünya hayatının geçiciliği, âhiret hayatının ise kalıcılığı üzerinde durmuştur. Söz konusu şiirinde fânî ve hemen bitecek olan dünya hayatı için ebedî ve hiç bitmeyecek âhiret hayatının feda edilmesinin yanlışlığını göz önüne sermek istemiştir. Gaflete düşüp dünya ve âhiret mutluluğunu kaybetmemek için kötü arkadaşlardan uzaklaşmanın lüzûmundan bahsetmiştir. Nefsin tuzaklarına karşı uyanık olunması gerektiğini, boş hayaller peşinde koşmanın insana bir şey kazandırmayacağını, önceki hükümdarlardan örnekler vererek anlatmıştır. Toplumun dinî ve ahlâkî değerlerde çöküntü yaşadığını gözlemleyen Müftü Efendi, zor da olsa kendi nefsini arındırmaya çabaladığını söylemiş, diğer insanların da bu doğrultuda hareket etmeleri için uyarılarda bulunmuştur. Ona göre toplumun bu ahlâkî yozlaşmadan kurtulmasının çaresi, insanların yaratılış amaçlarına göre hareket etmeleri, ayrıca günah işlemeye devam edenlerin de ölüm gelip yakalamadan önce tevbe etmeleri ve Yüce Allah’ın rızasına uygun bir hayat sürmeleridir.