Bilim Şehitliği Üzerine Bir Deneme: Bruno ve Hypatia Örneği

Abstract

Bilim şehidi nitelemesi on dokuzuncu yüzyılın ortalarından beri kullanılmaktadır. Bu çalışmanın konusu seküler bir alanı ifade eden bilim ile dinsellikle kayıtlı uzun bir geçmişe sahip olan şehitliğin bu bileşimini mümkün kılan koşulları ya da gerekçeleri irdelemektir. Bunun için öncelikle şehitliğin Antik Yunan, Roma ve Ortaçağ Hıristiyanlığı dönemlerindeki kullanımının ve son olarak “bilim şehidi” terkibine dönüşmesinin izi sürüldü. Şehitlik teriminin, tanıklık ve kahramanlık anlamlarını içerecek şekilde dini bir kullanıma kavuştuğu tespit edildi. Modern dönemdeki sekülerleşmeyle birlikte dini kurumların zayıflamasının da etkisiyle şehitlik terimi, yeni bilimi yüceltmeye çalışan ya da Kilise özelinde dinden nefret eden kimselerin kaleminde “bilim şehidi” şeklini aldı. Dikkat çeken ilk husus bilimin şehitlerinin olmasıdır. İkincisi ise, iddia edilen türden şehitlerin bulunmamasıdır. Bu çalışmada bilim şehidi üretimlerinin tamamen çarpıtmalarla yürütülen bir kurgu sürecine yaslandıkları tespit edildi. Bu iddia, bilim şehidi olarak gösterilen iki ünlü ismin (Hypatia ve Bruno) yaşam ve ölümlerinin incelenmesiyle açıklığa kavuşturuldu. Son olarak, keyfilik ve tutarsızlık barındıran bu kullanımın eleştirilmesi gerektiği ve bu sorumluluğun da öncelikle bilim camiasında olduğu vurgulandı.