MICHAEL SANDEL’İN MERİTOKRATİK ETİK ELEŞTİRİSİ VE EĞİTİMDE SOSYAL ADALET

Abstract

Eğitim, insanın gelişimindeki en önemli sosyal iyilerden birisi olmanın yanında kişinin yaşadığı siyasal ve sosyal yapıyı belirlemede oldukça önemli rol oynar. Bunun yanında eğitim, demokratik bir toplumda eşitsizlikleri ortadan kaldırmanın ve sosyal adaleti sağlamanın en önemli dayanaklarından biridir. Eğitim aracılığıyla sosyal adaleti sağlamada yaygın olarak kullanılan ve yetenek + çaba şeklinde formülleştirilen meritokrasi, herkese fırsat eşitliği sunar. Eğitim alanında meritokrasinin uygulanışına ilk örnek 13. yy Çin Hanedanlığında doğal aristokrasiye bir karşı çıkış ve yetenekli insanları devlete kazandırmayı amaçlayarak yapılan sivil sınavlardır. Çin Hanedanlığı ülke genelinde yaptığı sınavlarla her kesimden insanlara devlet kademelerini açıyordu. Ancak günümüzde de etkili olan meritokratik sistem onun ortaya çıkardığı etik anlayışı eğitim aracılığıyla gerçekten sosyal adaleti sağlamakta mıdır? Bu çalışmada bu soruya eleştirel bir çerçevede yanıt sunan çağdaş siyaset filozofu Michael Sandel’in görüşleri analiz edilecektir. Sandel’e göre küreselleşmenin ve uygulanan politikaların etkisiyle demokratik toplumlardan meritokratik toplumlara doğru evrilmekteyiz. Meritokratik toplumun en belirgin özelliği, insanları seçkin ve kibirli bir sınıf ile başarısız olarak görülen aşağılanmış bir sınıf olarak ikiye bölmesidir. Eğitimin başat rol oynadığı bu evrilmede hem ahlaki hem de politik sorunlarla baş başa kalan toplumlar, sosyal adalet açısından da ciddi krizlerle karşı karşıya kalmaktadırlar. Çalışmada Sandel’in meritokrasi eleştirisi merkeze alınarak meritokratik bir çağda eğitim ile sosyal adalet arasındaki ilişki analiz edilecektir. Sandel, Amerika Birleşik Devletleri’ndeki üniversitelere giriş için belirli koşulları sağlamış öğrenciler arasından kura ile öğrenci alma fikrini bahsi geçen sorunlar karşısında bir çözüm olarak sunar. Sonuçta, Sandel’in önerisinin meritokratik etiğin yarattığı sorunlar için yetersiz bir çözüm olduğu eleştirisi yapılacak ve probleme dair genel değerlendirme yapılacaktır.