LİBERALİZM MERKEZLİ ÇOKKÜLTÜRLÜLÜK KAVRAMINA ELEŞTİREL BİR BAKIŞ: BHİKHU PAREKH ÖRNEĞİ

Abstract

Ulus-devletlerin bünyesindeki kültürel çeşitliliğin ve farklı kimliklerin siyasal topluluk dâhilinde yönetilmesine ilişkin olarak beliren çokkültürlülük kavramı, 1970’li yıllardan bu yana sosyal bilimler içerisindeki çok sayıda çalışma alanında sıkça tartışılan bir konu hüviyetindedir. Söz konusu kavram kapsamında farklı kültürlere işaret eden özelliklerin kamu kurumlarınca tanınması ve bir arada yaşaması ilkesine yer verilmiştir. Avustralya ve Kanada’da yerli halkların farklılığını teşvik etmek üzere icat edilen çokkültürlülük kavramı üzerine eleştirel bir bakış açısı geliştiren düşünürlerin bir kısmı, kavrama liberalizm merkezli bir ideolojik bagaj yüklendiğini ifade etmişlerdir. Liberalizm bağlamında ifade edilen evrenselliğin esasında özel olanı imlediğini belirten düşünürler, özel olanın Avrupa olduğunu dile getirirler. Buna ek olarak liberal ideoloji merkezindeki çokkültürlülüğün Avrupa’nın hiyerarşik üstünlüğüne işaret ettiğini, evrensel olanın da tam olarak buna tekabül ettiğini iddia ederler. Bahse konu edilen düşünürlerin arasında öne çıkan bir isim olarak beliren Bhikhu Parekh’in düşüncesi bu çalışma kapsamında incelenecektir. Çalışma kapsamında üç tane sorunun izinden gidilecektir. İlk olarak düşünürün çokkültürlülüğü hangi kavram seti ile ilişkilendirdiği sorusu sorulacaktır. Sözü edilen soruya yanıt olarak Parekh’in çokkültürlülüğe kültür ve doğanın etkileşimi çerçevesinde yaklaştığı söylenecektir. İkinci soru, Parekh’in liberalizme ne tür bir anlam yüklediği olacaktır. Parekh’in klasik liberalizmi sömürgecilik ile bağlantılı kıldığı söylenecektir. Çokkültürlülüğü böyle bir liberalizmden azade kılmak isteyen Parekh’in ne tür bir çözüm önerdiği sorusu üçüncü soru olacaktır. Düşünürün liberalizmin farklı kültürlerle barışık bir yorumunun üretilmesi yönündeki ifadesi üçüncü sorunun cevabı olacaktır. Parekh, liberalizmin dar bir anlayışa hapsedildiğini beyan eder. Liberalizm içerisindeki insan doğası görüşünün soyut akla raptedildiğini ifade eden Parekh, buradan aynılık merkezindeki evrenselliği içeren bir kimliğin türediğini belirtir. Böyle bir durumda kültürün göz ardı edildiğinden yakınan Parekh, soyut olana saplandığını düşündüğü insan doğasını fark merkezli kültür ile yeniden tanımlama ve farka dayanan yeni bir kimlik inşa etme uğraşına girişir. Çabasını soyut ve tek olan evrenselin çoğulcu evrensele dönüşümü biçiminde tanımlayan Parekh, bunun liberalizmin yeniden inşası ile mümkün olacağını belirtir. Parekh’e göre liberalizmin yeniden tanımlanması için elzem olan şey toprak, egemenlik ve kültür arasındaki bağın yeniden tanımlanması suretiyle kimliğin yeniden inşasıdır. Bu tarzda bir ulusal kimliğin tüm kültürleri içerecek biçimde inşa edilmesi Parekh açısından elzemdir. Bu noktadan yola çıkan düşünür, liberalizmi farkı merkezinde barındıran kültürle barıştırmayı, evrensel olanı tikel olan ile buluşturmayı, çokkültürlü bir rejimi inşa etmeyi, bu sayede kültürel tabanlı bir federal yapıyı bir gerçekliğe dönüştürmeyi amaçlar.