ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK MODERNLEŞMESİNE ELEŞTİREL BİR YAKLAŞIM: ŞABAN TEOMAN DURALI ÖRNEĞİ

Abstract

Bu çalışmada, Şaban Teoman Duralı’nın Cumhuriyet dönemindeki Türk modernleşmesine getirmiş olduğu eleştirel bakış açısı irdelenecektir. 16. yüzyıldan itibaren modernleşmenin salt madde temelinde yürütüldüğünü belirten Duralı, ölçülebilen, diğer bir ifadeyle nicel kılınabilen bir bakış açısının gerçeklik olarak belirdiğinden söz eder. Bahsi edilen tercihin farklı medeniyetlerden müteşekkil olan Eskiçağ Ege medeniyetine zarar verdiğini ifade eden düşünür, metafiziksel olanın da yıkıma uğradığını dile getirir. Bu anlamda Duralı, sezgi merkezindeki metafiziğin yerine salt teknik merkezindeki fiziğin, mekanizmin ve pozitivizmin tercih edildiğini söyler. Sezgi merkezindeki metafizikten yoksun modernleşmenin Osmanlı İmparatorluğu’na da sirayet ettiğini belirten düşünür, İmparatorluk dâhilinde kültür ve düşünce hayatının felce uğradığını iddia eder. Bahse konu ettiği felcin Müslümanlıktan uzaklaşmaya işaret ettiğini belirten Duralı, bu tercihin Tanzimat dönemi ile başladığını ifade eder. Düşünür, Müslümanlığa dayanan sezgi merkezindeki metafizikten yoksunluğun Cumhuriyet döneminde takip edilen politikalardan dolayı derinleştiğini dile getirir. Türk kimliğinin iki temel kaynağının Müslümanlık ve Türkçe olduğunu beyan eden Duralı, Cumhuriyet döneminde dil konusundaki siyasal tercihlerden dolayı nesiller arasındaki kültür akışının kesildiğini bildirir. Müslümanlığa ilişkin olan kültürün de bu durumdan münezzeh olmadığını ileri sürer. Bahis konusu durumun şahsiyet kaybını beraberinde getirdiğini deklare eden Duralı, metafiziğin, diğer bir deyişle yeni bir zamanı muhtevasında barındıran bir kimliğin inşa edilmesini savunur. Düşünürün söz ettiği yeni kimlik, hem Doğuyu hem de Batıyı aynı anda ihtiva eden bir Avrasya metafiziğine işaret eder. Söz konusu metafiziğin Avrupa yakasında Antik Yunan ve Avrupa’nın, Asya yakasında ise İslâm dininin olacağını bildirir. Duralı açısından metafizik, ruh ve bedeni aynı anda içeren kimliğe tekabül eder.