Pragmatizmin Ahlaki Temelleri ve Ahlak Eğitimi Açısından Değerlendirilmesi

Abstract

İnsanın yapıp ettikleriyle doğrudan ilişkili olduğunu söyleyebileceğimiz ahlak, felsefe literatüründe farklı anlayışlar çerçevesinde temellendirilmiştir. Bu temellendirmeler kimi zaman insandan bağımsız ‘iyi-kötü’ anlayışlarının dile getirilmesiyle kimi zaman da insana bağlı değer dünyasıyla ifade edilmiştir. İnsan, çevresinde olup bitenleri olgusal dünya ve değerler dünyası olarak iki bölüme ayırırken, ahlak değerler dünyasının merkezi konumu olmuştur. Teori ve pratiğin bir arada yürüdüğü öğretimde kuramla yönlendirilmeyen uygulamaların hedefe ulaşmadığı görülür. Ahlaki bir yatırım olan öğretimde, kuram ve uygulamanın özenli bir şekilde sentezlenmesi gerekmektedir. Son yüzyılda pragmatik kuramın bilim dünyasında etkisini arttırdığı görülmektedir. İnsan bilgisine, davranışlarına ve sosyal fenomenlere yönelik uygulama merkezli bir yaklaşım olan pragmatizm, gerçekler ve değerler ile bilgi ve inançlar arasında bir ayrım olmadığı iddiasını taşır. Araştırmada, pragmatizmin fayda esası üzerinden temellendirdiği ahlak anlayışının ne olduğu ve bu anlayışın ahlak eğitimi ve öğretimi konusunda ne gibi yansımaları olduğu konu edilmiştir. Bu bağlamda pragmatizme göre gerçeğin statik ve değişmez bir şey değil, dinamik ve sürekli değişen bir şey olduğu ortaya çıkmıştır. Pragmatist ahlak eğitimi çocuğun bugününe ve toplumsal yönüne dikkat çekerek ilgi ve ihtiyaçlarını karşılamayı, öğrencinin bireysel inşa sürecine, üretkenlik ve yaratıcılığına vurgu yapmayı önemser. Bununla beraber pragmatistler gelişim ve toplum psikolojisi üzerine bina edilmiş bir değer yargıları etiği ortaya koyma çabası güder. Ahlak eğitiminin ancak bireysel pratiklerle inşa edilebileceğine inanan pragmatistler, eğitim uygulamalarında öğrencinin bugün gereksinim duyduğu ihtiyaçları yadsıyarak yalnızca geleceğe hazırlamayı amaçlayan esasici eğitim anlayışına karşıdırlar. Pragmatist ahlak eğitiminde programlar öğrencinin sadece bilgi düzeyinde öğrenmesiyle kalmayıp muhakeme yapabileceği düzeye kadar yükseltilmelidir. Ayrıca öğrencinin duyuşsal gelişimine de önem verilmeli, ahlaki duyarlılığının arttırılması için gerekli düzenlemeler yapılmalıdır. Bu şekilde ahlak somut davranışlar şeklinde kendini gösterecek, öğrenciler olguları bir değer ölçütüne göre sınıflandırma ve değerlendirme alışkanlığı kazanacaklardır. Pragmatist öğretimin amacı çocuğun kendi seçimlerini belirleme, yürürlüğe koyma ve onları nihai bir değerlendirmeye tabi tutma ortamını sağlamaktır. Araştırmada pragmatizmde etik bilginin malumat, muhakeme ve duyarlılığın bir ürünü olarak görüldüğü ortaya çıkmıştır. Ayrıca pragmatistlerin ahlak anlayışlarını sınırlarken ve ele alırken coğrafi olarak Avrupa düşüncesinin dışına çıkmadığı tarihsel gelişimi sadece Avrupa düşünce tarihi üzerinden değerlendirdikleri söylenebilir. Bunun yanında pragmatistlerin bilgiyi, doğruyu, hakikati ve gerçeği yalnızca deneyime dayandırmaları, onu bir icat olarak kabul etmeleri ve gerçeği fayda üzerinden temellendirmeleri; evrensel gerçeğe ulaşma konusundaki çabaları olumsuz yönde etkilemiş ve gün geçtikçe göreceliliğe sürüklenen düşüncenin kapısını aralamıştır. Pragmatistlerin ortaya sürdüğü doğrudan deneyerek, yaşayarak, öğrenci merkezli öğrenme olgusu birçok düşünür tarafından olumlu karşılanmıştır. Fakat pragmatistlerin bilimsel yöntem, değişme ve görecelilik olgusunu ön plana alıp mutlak doğruları reddetmesi kendilerine yöneltilen eleştirilerin odak noktasını oluşturmaktadır. Bir bütün olarak pragmatizmin ahlak problemlerine verdiği cevaplar da dikkate alındığında, düşüncesinin eleştiriye açık birçok yönünün olduğu görülür. Nitel araştırma yöntemlerinden veri setleri ve metin analizi yönteminin kullanıldığı makalede pragmatistler için ahlak öğretiminde yaşantı yolu ile öğrenmenin önemli bir olgu olduğu ortaya çıkmıştır. Onlara göre öğrenciler, güncel hayatta karşılaştıkları içerikleri bilimsel bir biçimde gözden geçirerek inceleyecekleri yerlerde, bilim öğrenirler. Araştırma sonucunda pragmatistlerin ortaya sürdüğü; doğrudan, deneyerek, yaşayarak öğrenme olgusunun birçok düşünür tarafından olumlu karşılandığı fakat ahlak problemlerine verdiği cevaplar dikkate alındığında, düşüncesinin eleştiriye açık birçok yönünün olduğu görülmüştür.