Fıkıh Usûlü Geleneğinde Cüveynî’nin Te’vil Anlayışı

Abstract

Âlimler, nasların yorum faaliyetinde oluşabilecek yanlışların engellenmesi ve nasların ilâhî iradeye uygun şekilde yorulması gayesiyle birtakım usûlî kaide ve kurallar belirlemişlerdir. Buna bağlı olarak âlimler, deliller vasıtasıyla naslardaki gizli manaları açığa çıkarma eylemi olan te’vil faaliyetinin kap- sam ve sınırlarını tayin etme gayretine girmişlerdir. Bu âlimlerden biri de İmâmü’l-Haremeyn el- Cüveynî’dir (öl. 478/1085). O, lafızlar kategorisinde te’vilin genel çerçevesini belirlemiş, te’vilin varlığını örnekler üzerinden ortaya koymuştur. Tüm lafızların te’vile elverişli olmaması nedeniyle Cüveynî, te’vile uygunlukları açısından lafızları kategorize etmiştir. Bazı usûlcüler nas olarak nitelendirilen lafızlarda te’vile gidilebileceğini söylerken Cüveynî naslarda te’vilin söz konusu olmadığını ifade etmek- te; keza müfesser, mücmel ve müşterek lafızlarda da te’vile gidilemeyeceğini belirtmektedir. Cüveynî, te’vilin sadece zâhir olarak nitelendirilen lafızlarda söz konusu olabileceğini vurgulamaktadır. Cüveynî, usûlî açıdan te’vili mutlak anlamda kabul ederken; kelâmî meselelerde farklı iki görüş sergilemektedir. Bu çalışmada Cüveynî’nin usûl eserlerinin yanı sıra kelâma dair eserleri de esas alınarak onun te’vil anlayışının ortaya konması amaçlanmaktadır.