YENİBULUNAN AVÂRIZ DEFTERLERİNE GÖRE 17. YÜZYILIN İLK YARISINDA AMİD (DİYARBEKİR)

Abstract

Osmanlı tarihçilerine nitelikli istatiksel veriler sunan 15-16. yüzyıltahrir defterleri, 17. yüzyılda timar tahrirlerinintedricen terk edilmesi sonucu yerini avârız defterlerine bıraktı. Dolayısıyla avârız defterleri, 17. yüzyılOsmanlı sosyal, ekonomik ve demografik tarihinin en önemli kaynaklarından biri haline geldi. Birçok eyalet merkezi ve şehir,bu kaynaklarla incelenmişken Diyarbekir’e ait defterlere arşivlerde rastlanmamıştı. Yakın zamanda Osmanlı Arşivi’nde tasnif edilmeden bırakılmış bazı defter ve belgeler arasından Amid’e (Diyarbekir) ait iki icmâl avârız defteri bulundu. Bu çalışmada, 1618 ve 1652 yıllarına ait yeni bulunaniki defterintanıtımı ve içerik analizi yapıldı. Defterlerin sunduğu verilerle Amid’in 1618-1652 yılları arasındaki mahalle, köy ve aşiret yapısı incelenerek 17. yüzyılın ilk yarısında Amid’in yerleşim ve ekonomi tarihinin bazı yönlerine ışık tutuldu. Şehirde yaşayan Müslümanlarile gayrimüslimleri oluşturan Hristiyan, Yahudi ve Şemsilerin yerleşim yerlerine dağılımı ve vergi durumları ortaya konuldu. Böylece 17. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğunun yüz yüze kaldığı krizler, mali buhranlar ve dönüşümlerin taşraya yansımaları Diyarbekir eyaletinin merkezi Amid’de gözlemlenmeye çalışıldı.

Tahrir deftersof the 15-16th century, which provided statisticsdata to the Ottoman historians, were replaced by avârız deftersas a result of the abandonment of the tahrirsin the 17th century.Therefore, avârız defters became one of the most important sources of 17th century Ottoman social, economic and demographic history.While many Ottoman cities were examined with these sources, the defters of Diyarbekir were not found in the archives.Among defters and documents left unclassified in the OttomanArchives, twodefters of Amid (Diyarbekir) found recently.In this study, the introduction and content analysis of two newly-found books belonging to1618 and 1652were made.With the data provided by the registers, the neighborhood, village and tribal structure of Amid between 1618-1652 was examined, and some aspects of Amid’s settlement and economic history in the first half of the 17th centurywere shedlight on.The pattern of Christians, Jews and Shamsi, who constitute non-Muslims and Muslim living in the city, to the settlements and taxs were revealed.Thus, the crises, the inancial difficultiesand the reflections of the transformations in the countryside faced by the Ottoman Empire in the 17th century, were tried to be observed in Amid.