İran batılılaşma hareketinde mirza malkum han’ın rolü (1833-1908)

Abstract

İran’da Kaçar idaresinin devam ettiği dönemde siyasi bir şahsiyet olarak ortaya çıkan Malkum Han, Paris’teki tahsilini tamamladıktan sonra ülkesine dönerek batılılaşma hareketinin öncüsü olmuştur. İran hariciyesinde başlayan siyasi serüveni, Rusya’nın Tahran elçiliğindeki tercümanlığı ile devam etmiştir. Herat’ın İran tarafından muhasara edilmesi sırasında İngiltere ile yapılacak görüşmelerde görevlendirilmesi, siyasi hayatını değiştirmiştir. Nasırüddin Şah’ı ikna ederek ilk mason teşkilatı olan Feramuşhane’yi tesis etmesi, İngiltere ile olan ilişkilerini üst seviyeye çıkarttırmıştır. Şah’ın Londra seyahati sırasında İngiliz sermayedarlara verilen imtiyazlar karşılığında büyük miktarda rüşvetler almıştır. İran’ın kurtuluşunu batının medeniyet unsurlarında bulan Malkum Han, yazdığı risalelerde bunu dile getirmiştir. Eserlerinde meşrutiyet fikrini hararetli bir şekilde savunarak siyasi iktidarın yıpratılması ve nihayetinde meşrutiyetin ilanında önemli rol oynamıştır.

Malkum Khan who emerged as a politic figure in the era which Kacar's dominion goes on in Iran, coming back to his country after completed his education in Paris, he became the pioneer of the westernization movement. His politic adventure that started in Iran foreign affair goes on with translatorship in Russia's Tahran embassy. His being changed with the debate with England in the course of surrounding of Herat by Iran has changed his politic life. As a result of persuading Nasırüddin Shah by founding the first mason organisation Feramuşhane, reached his relations with English to high level. He accepted big bribes in the course of Shah's London visit for charters given to English visitors. Malkum Khan who finds Iran's release in West's civilization fact, put into words this in pamphlets he wrote. By defending the idea of constitutionalism heatedly, he played an important role in wearing out of goverment and ultimately in announcement of constitutionalism.